Tafakkurni diagnostika qilish metodlari «Ob'ektlarning o‘xshashligi va farqini aniqlash, sababini tushuntirish, tushunchalarni ta'riflash» metodikasi

Ortiqchasini o‘chirish
Ortiqchasini o‘chirish metodikasi umumlashtirish va chalg‘ish, muhim belgini ajratish kabi tafakkur jarayonlari darajasini o‘rganish uchun qo‘llaniladi. Bu metodikaning ham ikki turi bor: predmetli va so‘zli.
Metodikaning predmetli turida qo‘zg‘atuvchi material alohida qog‘ozlarda berilishi zarur. Har bir qog‘ozda (kartochkada) 4 ta predmet tasvirlangan (8-ilova). Rasmlar oq-qora rangli bo‘lishi mumkin. Sinaluvchi 4 ta predmetdan, umumiy belgi bo‘yicha birlashuvchi 3 tasini tanlashi kerak. Odatda quyidagi ko‘rsatma beriladi:
«Bu rasmlarga diqqat bilan qarang. Bu erda 4 ta predmet tasvirlangan, siz 3 ta predmetni birlashtirib turadigan narsani topib, unga nom berishingiz kerak, bir predmet bu guruhga kirmaganligi uchun uni o‘chirish kerak». Tadqiqotchi birinchi topshiriqni sinaluvchi bilan birga bajaradi, keyin u mustaqil ishga kirishadi. Bu metodikadan bolalarni va kattalarni tekshirishda foydalanish mumkin. Metodikaning og‘zaki variantini 11-12 yoshdan katta bolalar uchun qo‘llash mumkin. Tajriba o‘tkazish uchun so‘zlar qatori yozilgan maxsus toza varaq kerak bo‘ladi. Qo‘llanma: «Har bir qatorda 5 ta so‘z bor, 4 ta so‘zni bir guruhga kiritib, bu guruhga nom bering, bir so‘z ortiqcha bo‘lib, uni o‘chirish kerak».
Stol, stul, karovat, pol, shkaf.
Sut, qaymoq, qatiq, suzma, go‘sht.
Botinka, etik, bog‘ich, tufli, shippak.
Bolg‘a, arra, mix, bolta, randa.
Shirin, issiq, achchiq, nordon, sho‘r.
Terak, tol, daraxt, archa, shaftoli.
Samolyot, arava, odam, kema, velosiped
Abror, Murod, Aziz, Asqarov, Nabi.
Santimetr, metr, kilogramm, kilometr, millimetr.
Pal’to, plash’, ko‘ylak, tugma, shim.
Uy, orzu, mashina, sigir, daraxt.

Tajriba natijalari tadqiqot qarorida qayd etiladi (18-jadval).

18-jadval
Ortiqchasini o‘chirish metodikasi bo‘yicha topshiriqlarni bajarish qarori sxemasi

Kartochka №	O‘chirilgan predmet	Ajratilgan guruh (umumlashtiruvchi so‘z)

To‘g‘ri va noto‘g‘ri echimlar bilan birga sinaluvchi qo‘llanmani qanday tushunganligi, o‘rgatuvchi darslardan so‘ng o‘z xatolarini to‘g‘rilanganligi haqida ham qayd etiladi. Sinaluvchining topshiriqni echishda o‘z usulini tushuntirishiga ham e’tibor berish zarur.