Tafakkur haqida tushuncha va hissiy bilish. Tafakkurning asosiy turlari va jarayonlari

Reproduktiv tafakkur. – bu standart tafakkur bo`lib, unda qayta mashqlar asosida egallangan usullardan masalani echishda foydalanadi.
Ijodiy tafakkur - yangilikni ochib bilan bog`liqdir. Tafakkur turlari ta’lim xarakteriga bog`liqdir.

Ta’lim turi	Ta’lim oluvchi nima qiladi	Qanday tafakkur turi shakllanadi
Algoritmik ta’lim	Darslik yoki o`qituvchidan nusxa olinadi	Standart reproduktiv tafakkur
Tushuntiruvchi-ifodalovchi, yo`naltiruvchi	Yarim mustaqil fikrlash, ya’ni o`quv materiallarini o`zlashtirish Reproduktiv, yarim mustaqil tafakkur	Reproduktiv, yarim mustaqil tafakkur
Muammoli izlanish	Mustaqil ravishda yangi tushunchalarni sintez qilish	Produktiv tafakkur

Hozirgi buyuk islohatlar amalga oshirilayotgan O`zbekiston sharoitida mustaqil fikrlovchi yoshlarning bo`lishi davr taqqozasi bo`lib, shaxsiy dunyoqarashga ega bo`lgan insonlargina, jamiyat taraqqiyotini ta’minlovchi ko`plab loyihalarni ishlab chiqishga qodir bo`ladilar.

Prezidentimiz siyosatining bosh omillaridan biri ham teran fikrlovchi, o`z mustaqil dunyoqarashiga ega bo`lgan iqtidorli shaxslarni kamol toptirish va tarbiyalashdir. Mustaqil fikrlash bir qarashda shaxsning individual xususiyati bo`lsada, bu xususiyat xamiyatda, insonlar o`rtasidagi munosabatlar muhiti yaxshi bo`lganda rivojlanadi.
Fikrlashni bilish bu insonning aqlidir. Aqlning quyidagi sifatlarini ajratish mumkin:

1. 
   Mazmundorlik
   
2. 
   Fikrlash kengligi, fikrlashning kengligi va chuqurligi nazariya va amaliyotning uzviyligiga bog`liqdir.
   
3. 
   Fikrlashning mustaqilligi
   
4. 
   Aqliy tashabbuskorligi
   
5. 
   Aqlning tanqidiyligi, o`z ishini aniq baholay olish.
   
6. 
   Fikrning ketma-ketligi
   
7. 
   Tafakkurning tezligi
   

Ijodiy ishda fikrlashning mustaqilligi va tanqidiyligi zarur bo`lib, u aqliy faoliyatning produktivligini ta’minlaydi.
5. Kismlardan rasm hosil qilish metodikasi A.N.Bernshteyn (1911) tomonidan taklif etilgan bo`lib, tafakkur xususiyatlarini, rasmning yaxlitligini tahlil qila olish, uning ba’zi qismlari ketma-ketligini o`rnata olish qobiliyatini o`rganishga mo`ljallangan.
Guruhlar bo`yicha klassifikatsiya qilish metodikasi birinchi marta K.Goldstein (1920) tomonidan taklif etilgan bo`lib, keyinchalik L.S.Vigotskiy (1934) va B.G.Zeygornik (1958) tomonidan o`zgartirilgan. Metodika umumlashtirish va mavhumlashtirish jarayonlari darajasini o`rganish uchun qo`llaniladi.
Ortiqchasini o`chirish metodikasi umumlashtirish va chalg`ish, muhim belgini ajratish kabi tafakkur jarayonlari darajasini o`rgatish uchun qo`llaniladi.
Muhim belgini ajratish metodikasi tafakkur xususiyatlarini, predmetlarning muhim belgilarini ajratish qobiliyatini tekshirishda foydalaniladi.
Bolalarda tushunchali tafakkur xususiyatlarini o`rganish uchun L.S.Vigotskiy va L.S.Saxarov (1930) metodikasining o`zgartirilgan usulini (A.V.Govorkova) qo`llash mumkin. Bu metodika yordamida bolaning maqsadga yo`naltirilgan va ketma-ket xarakterlarni bajara olish qobiliyati, bir necha yo`nalishda tahlil qila olish qobiliyati aniqlanadi.
Intellektni tekshirishning eng keng tarqalgan metodlaridan biri amerikalik psixolog va psixiatr D.Wechsler (1949) tomonidan ishlab chiqilgan bolalar intellektini o`lchash shkalasidir. Bu metodikaga 1974 yilda so`nggi marta 5 yoshdan 15 yoshgacha bo`lgan bolalarni tekshirish uchun o`zgartirishlar kiritildi.
Maktab aqliy taraqqiyoti testi metodikasi M.K.Akimova, E.M.Borisova, V.T.Kozlova, G.P.Loginovalar tomonidan ishlab chiqilgan bo`lib, o`smirlarning intellektual taraqqiyoti darajasini aniqlashga mo`ljallangan.
Hikoyada tushurib qoldirilgan so`zlarni to`ldirish metodikasi H.Ebinjhaus (1891) tomonidan taklif etilgan bo`lib, nutq rivojlanish xususiyatlarini 10 yoshdan katta bolalarda assotsiativ jarayonlarni o`rganishda qo`llaniladi.
<sup>ADABIYOTLAR RUYXATI
1. A.V.Petrovskiy. “Umumiy psixologiya”, 1992 yil.
2. P.V.Ivanov .“Umumiy psixologiya”, 1972 yil.
3. A.N.Leont’ev. “Problem’ razvitiya psixika”
4. www.ziyonet.uz</sup>