Tafakkur haqida tushuncha va hissiy bilish. Tafakkurning asosiy turlari va jarayonlari

TAQQOSLASH-narsa va hodisalarni bir-bir solishtirish, ular o`rtasidagi o`xshashlik, farq, tenglik va qarama - qarshiliklarni topishdir. Taqqoslash tafakkur jarayonlarida muhim ahamiyat kasb etadi. Taqqoslash har qanday tushunish va har qanday fikrlashning negizidir, dunyodagi hamma narsalarni bir-biri bilan taqqoslamasdan bila olmaymiz.
4. UMUMLASHTIRISH-tafakkurda aks etgan bir turkum narsalarning o`xshash, muhim belgilarni shu narsalar to`g`risida bitta tushuncha bo`lib fikran birlashtirish: Masalan piyoz, kartoshka, karam, sabzi kabilarga xos belgilar “sabzavot” tushunchasi bilan umumlashtiriladi.
5. ABSTRAKTSIYALASH-umumiy va mavhum tushunchalar yordamida paydo bo`ladigan tafakkur jarayoni. Buyumlarning bir qancha xossalaridan fikran chalg`ish va qaysidir bitta o`zimiz uchun kerakligini ajratib olish abstratsiya deyiladi: Masalan rang, kuch, abstrakat tushunchalardan mosini ajratib olishimiz.
6. KONKRETLASHTIRISH-bevosita idrok yoki tasavvur qilinayotgan narsa yoki hodisalar haqidagi, ya’ni aniq obrazlarga asoslangan tafakkur jarayondir. Analiz va sintez, umuman tafakkur faoliyati boshqa bir qanday faoliyat kabi hamma vaqt shaxsning qandaydir ehtiyojlariga asoslanadi. Agar ehtiyojlar bo`lmasa hech qanday faoliyat ham bo`lmaydi. Psixologiyada tadqiqot qilinayotgan tafakkur motivlari ikki turli bo`ladi. 1) o`ziga xos bilish motivlari. 2) o`ziga xos bo`lmagan motivlar. Birinchi holda tafakkur faoliyatiga undovchi va uni harakatga keltiruvchi kuchlar bilan ehtiyojlari namoyon bo`ladigan qiziqish va motivlar. Ikkinchi holda tafakkur sof bilish bilan bog`liq bo`lgan qiziqishlar ta’sirida emas, balki ozmi-ko`pmi tashqi sabablar ta’sirida boshlanadi. Kishi u yoki bu ehtiyojlar ta’siri bilan fikr yurita boshlaydi va uning fikr yuritish faoliyati davomida tobora chuqur hamda kuchli bilish ehtiyojlari paydo bo`ladi va taraqqiy etadi.
Tafakkurning mantiqiy formasi tabiat va jamiyatni bilish hamda o`zgartirishning ijtimoiy-tarixiy taraqqiyoti jarayonida ilmiy bilishlar hosil bo`ladi, rivojlantiriladi va sistemaga solinadi. Bilishning mashhur tarixiy taraqqiyoti va buning natijasida hosil bo`ladigan bilimlar sistemasi bilan nazariyasi, ya’ni falsafaning bir qismi bo`lgan genoseologiya va logika predmetini tashkil etadi. Bilish nazariyasi falsafiy predmeti bo`lib, butun bilish faoliyatining eng umumiy qonunlarini o`rganadi. Logika tafakkurining mantiqiy shakllarini tushunchalarini, hukmlari va xulosalarini o`rganadi. Biror narsa haqida o`ylayotganimizda hamisha tushunchalarga asoslanib ish ko`ramiz. Tushuncha narsa yoki hodisa haqida fikr bo`lib, o`sha narsa yoxud hodisaning umumiy ayni vaqtda muhim xususiyatlarini aks ettiradi. Tushunchalarning mazmuni hukmlarda ochiladi. Hukm voqelikdagi narsa va hodisalar o`rtasidagi yoki ularning xususiyatlari va belgilari o`rtasidagi bog`lanishlarni aks ettirilishi demakdir. Masalan: er quyosh atrofida aylanadi. Hukmlar umumiy, juz’iy va yakka yolg`iz bo`ladi. Umumiy hukmlarda mazkur guruhdagi yoki sinfdagi hamma narsalar to`g`risida nimadir tasdiqlanadi yoki inkor etiladi.


<sup>ADABIYOTLAR RUYXATI
1. A.V.Petrovskiy. “Umumiy psixologiya”, 1992 yil.
2. P.V.Ivanov .“Umumiy psixologiya”, 1972 yil.
3. A.N.Leont’ev. “Problem’ razvitiya psixika”
4. www.ziyonet.uz</sup>