Tafakkur avlodi

ЎЗБЕКИСТОНДА ПАХТА ЯККАҲОКИМЛИГИНИНГ 
ЎРНАТИЛИШИ ВА УНИНГ НАТИЖАЛАРИ
151
кишидан чақалоқлар, пенсионерлар, ҳарбийлар, 
мактаб, олий ва ўрта махсус билим юртлари ўқитув
-
чилари, боғча муассасаларидаги тарбиячилар, тиб
-
биёт ходимлари, қурувчилар, ирригаторлар, пар
-
тия ва совет идоралари ходимлари, суд-ҳуқуқ, ички 
ишлар тизими ходимлари, шофёрлар, давлат таш
-
килотлари ишчилари, коммунал хизмат ходимла
-
ри, маданият ташкилотлари ходимлари ва шу каби 
муассаса хизматчилари олиб ташланган тақдирда 
ҳам Сурхондарё қишлоқларида энг камида 100-120 
минг ишсиз бўлганлиги маълум бўлади. 
1980 йилларда бутун Ўзбекистонда бўлгани син
-
гари Сурхондарё вилоятида ҳам ишсизлик юзага 
келди. Совет даврида ишсизлик ҳақида очиқча га
-
пирилмас, бу ҳолат 1930 йиллардаёқ йўқ бўлган деб 
ҳисобланилар эди. Қолаверса, пахта кампанияси 
даврида бутун қишлоқ аҳолиси далага чиққанли
-
ги ҳисобига жамоатчиликда «ишсизлик йўқ» деган 
фикрни уйғотар эди. Аслини олганда, ўзбек қиш-
лоқларидаги ишсизлик муаммоси совет ҳукумати 
олиб борган нотўғри демографик сиёсати натижа
-
си бўлди. Иккинчи жаҳон урушидан кейинги оғир 
демографик вазият, ишчи кучига бўлган эҳтиёж, 
пахта плантацияларининг кенгайиши совет давла
-
тини аҳоли ўртасида туғилишни рағбатлантириш
-
га мажбур қилди. Кўп болали аёлларга «Қаҳрамон 
она» унвони берилиб, уларга бир қатор имтиёзлар 
белгиланди. 1950-70 йилларда мамлакатда тиб
-
бий хизматнинг яхшиланиши, аҳоли ўртасида ўлим 
даражасининг пасайиб, умр кўришнинг узайиши, 
қишлоқ хўжалигидаги механизациялаш даражаси
-
нинг ошиши, аҳоли нисбатида шаҳарликлар улуши
-
нинг ортиши билан СССРнинг ғарбий ва шимолий 
қисмларида туғилиш олдингидек рағбатлантирил
-

---

Якубова Диларам Таджиевна
152
май қолди. Лекин Ўрта Осиёда вазият бутунлай 
бош қача эди. Улкан плантациялардаги пахтани тер
-
моқ учун кўпроқ одам зарур эди. Шу боис туғилиш 
доимий рағбатлантириб турилди. Туғилишни режа
-
лаштирмаслик оқибатида республикада ишсизлик 
муаммоси вужудга келди.
Совет пахта яккаҳокимлиги сиёсатини амалга 
ошириш жараёнида маҳаллий миллат урф-одат
-
лари, қадриятлари ва маросмиларга қарши қиш-
лоқларда жиддий коммунистик мафкура сиёсати
-
ни амалга ошириб, республика бўйича 1985 йилда 
1975 йилга нисбатан 14 фоиз, 1981-1985 йилларда
1971-1975 йилларга нисбатан таққослаганда 11,5 
фоиз қишлоқ макталари кам қурилган, бу ҳолат 
Сурхондарёда
 
21,5 фоиз кам қурилган
297
. Шунинг-
дек, мактабгача тарбия муассасаларида қишлоқ 
аҳолисининг 50 фоиз фарзандлари жалб этилма
-
ган, 1986 йилда мактагача тарбия муассаларида бу
-
тун қишлоқ аҳолиси фарзандларини атига 34 фои
-
зи жалб этлган бўлиб, ҳар бир юз болага 7,2 та ўрин 
тўғри келган.
298
Вилоятда қишлоқ хўжалигининг бошқа тар
-
моқлари ва саноатни ривожлантириш орқали иш
-
сизликни бартараф этиш мумкин эди. Аммо пахта 
монополияси йўл бермади. Саноат ниҳоятда суст 
ривожланди.
 
Гарчи Сурхондарё пахта ва бошқа хом 
ашёнинг кони бўлса-да, ундан тайёр маҳсулот ишлаб 
чиқариш учун бирон иш қилинмади. Статистик 
297
Маврулов А.Культура Узбекистан на современном этапе. Общее 
состояние.Проблемы.Тенденция.разветия (середина 70-х-1990 г.г.): 
Аатореф.дис.,… докт.истор.нук.-Тшакент,1993.-С.24.
298
Народное хозяйство Узбекской ССР в 1988…-С.11. Абдуллаев 
А.Н. Ўзбекистонда пахта яккаҳокимлиги ва унинг оқибатлари (1917-
1991 й.й).Тарих фанлари доктори илмий даражасини олиш учун тақ
-
дим этилган диссертация.Т.: 2020.б.312.

---