Taekvondo va sport faoliyati fakulteti

2.2 Voleybol o’yini texnikasini o’rgatishda harakatli o’yinlardan foydalanish
Voleybol sport o’yinlari turlariga mansub bo’lib o‘z mohiyati va mazmuni xususiyati bilan ulardan farq qiladi. Voleybol o’yini nisbatan kichik bo’lgan ya’ni o'rtasidan teng ikkiga bo'lingan 18 x 9 metrli to'g'ri burchakli to'rtburchak shaklidagi maydonchada amalga oshiriladi.
Uzatish texnikasi. To‘p uzatish voleybolda asosiy o'yin malakalaridan biri bo'lib shu o'yin bilan bog'liq bo'lgan barcha texnik taktik faoliyatni amalga oshirishga imkon yaratuvchi yagona vositadir. Uzatish hujum texnikasiga mansub bo'lib uni ma’lum vaziyatda taktik mahorat bilan to'g'ridan to'g'ri ijro etish ochko olish imkonini berish mumkin. Uzatish bir necha turlardan iborat bo'ladi. Tayanch holatda ikki qo'llab yuqoridan uzatish ikki qo'llab pastdan uzatish, bir qo'l bilan yuqoridan va pastdan uzatish, sakragan holatda ikki qo'l yoki bir qo'l bilan yuqoridan uzatish.
Uzatish vertikal gorizontal yoki diagonal ravishda baland past uzoq yoki yaqin yo'nalishlarda ijro etilishi mumkin.
Himoya texnikasi, to'pni qabul qilish texnikasi.
To'pni qabul qilish texnikasi bu o'yinchining o'z maydonchasida to'pni qoidaga binoan yerga tushishiga qarshi qo'llaydigan harakat malakasidir. To'pni qabul qilish turli usullarda va o'ziga xos texnik tartibda ijro etiladi. Pastdan ikki qo'l bilan qabul qilish zamonaviy voleybolda asosiy himoya vositalaridan biri bo'lib dastlab tez va aniq to'pni yo'nalishiga qarshi chiqish tana og'irlik markazini pastroq tushirib ikki qo'lni to'g'ri yozilgan holatda bir-biriga qulf tarzida amalga oshiriladi.
Pastdan ikki qo'l bilan to'pni qabul qilish texnikasi ya’ni mazkur malakani ijro etishda tana og'irlik markazini baland pasligi, oyoqlarning tizza qismini bukilishi burchagini katta kichikligi gavdani biroz oldinga egilishi yoki vertikal ravishda bo'lishi yiqilib qabul qilishlar o'yin vaziyatiga o'yinga kiritilgan to'pni yoki hujum zarbasining kuch tezligiga va boshqa sharoitlarga bog'liq bo'ladi.
To’siq qo’yish texnikasi to’siq qo’yish bu raqib o’yinchisi tomonidan uzatilgan yoki zarba berilgan to‘p yo’nablishini to’sish unga qarama-qarshi “Jonli devor” tashkil qilishdir. To’siq qo’yuvchi o’yinchi dastlab oyoqlarini yelka kengligida joylashtiradi. Oyoqlar tizza qismidan ozgina bukilgan bo’ladi, qo’llar yelka qismidan bukilgan bo’lib panjalar yoyilgan shaklda bo’ladi. To’pni yo’nalish joyiga qarab harakatlantirgandan so’ng oyoqlar tizza qismidan birozgina bukilib shiddat bilan yoziladi va qo’llarning faol harakati bilan sakrab to‘p kengligida to’siq qo’yiladi.
Inson bolalikdan turli yo’nalishdagi harakat malakalarini ongsiz va ongli tarzda bajaradi. Natijada shu harakatlar ma’lum jismoniy sifatlar (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, chidamkorlik, egiluvchanlik) tusida rivojlana boradi. Sekin-asta xayotiy zarur harakat malakalari (yurish, yugurish, sakrash, to’xtash, osilish va h.) sayqal topadi. Mutaxassislarning fikriga asosan shu jismoniy sifatlar va xayotiy zarur harakat malakalari harakatli o’yinlar yordamida yanada samaraliroq rivojlanishi isbotlab berilgan.
Oilada, maktabgacha tarbiya muassasalarida, turli bosqichdagi ta’lim maskanlarida ushbu muammoga har doim ham rejali va ilmiy jixatdan yondoshilmaydi. Jismoniy mashqlarni to’g’ri qo’llash, ularni bolalar qanday o’zlashtirayotganligini nazorat qilib borish shu bolalardagi jismoniy sifatlarni, uning qaddi-qomati, jismoniy va funksional taraqqiyoti to’g’ri yo’nalishda tarbiyalanib borishga imkon yaratadi.
Ma’lumki, insonning jismoniy sifatlari uning tug’ilishidan boshlab shakllana boradi. Lekin, uning bolaligida shu sifatlar qanday darajada shakllanishi, oddiy yoki murakkab harakatlarni o’zlashtirib olishi nafaqat uni o’sib yashab kelayotgan muhitga bog’liq, balki bolaning muayyan sifatini qanday vositalar yordamida rivojlantirish bilan belgilanadi. Shu bilan bir qatorda harakatni turi, yo’nalishi va qanday maqsadga qaratilganligiga (kasb, ro’zg’or ishi, sport, harbiy faoliyat va h.) qarab, har bir jismoniy sifatni shu harakat ijrosidagi o’rni turlicha bo’ladi. Shunday bo’lsada, turli kasb faoliyatlarida yoki sport turlarida shu jismoniy sifatlarning integral ahamiyati o’ziga xos ulushga ega bo’ladi. Ammo qanday bo’lmasin, ko’pincha tadqiqotchilarning fikricha, barcha harakat faoliyatida ayrim jismoniy sifatlarning ustuvorligi darhol ko’zga tashlanadi.
Zamonaviy sport amaliyotida yuqori natijalarga erishish sportchining uzoq muddat davomida yuqori sifatli va samarali ish qobiliyatini saqlay olish imkoniyati bilan bog’liqdir. Har xil sport turlari bo’yicha o’tkaziladigan musobaqalar muddati xalqaro musobaqalar qoidalari bilan belgilanadi. Shu musobaqalar muddatida qaysi sportchi o’z ish qobiliyatini sifati va samaradorligi jihatidan qanchalik uzoq vaqt saqlay olsa yoki uni oshira olish «kuchi»ga ega bo’lsa, unga muvaffaqiyat shunchalik «kulib» boqishi muqappap. Boshqacha qilib aytganda ish qobiliyatining sifat va samaradorlik darajasini ko’p yoki kam vaqt davomida saqlanishi umumiy va maxsus chidamkorlik sifatlarining turlari (tezkorlik, kuch, tezkor - kuchga bo’lgan chidamkorlik, sakrashga bo’lgan chidamkorlik, «texnik–taktik chidamkorlik» va hokazo) qanchalik rivojlanganligi bilan belgilanadi. Ma’lumki, ish qobiliyati haqida gap ketganda, ayniqsa so’z uning sifati va samaradorligiga tegishli bo’lsa, masalaning mohiyati va pirovard «mag’izi» boshqa jismoniy sifatlarning shakllangan yoki shakllanmaganligiga borib taqaladi. Ya’ni samarali natijaga mos umumiy va maxsus chidamkorlik kuch, tezkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik sifatlarini o’zida mujassam qilgan bo’ladi. Ushbu sifatlarning o’zaro uzviy bog’liqligi va ularning yuksak darajadagi integral natijasi mahoratining muayyan taqdirini belgilab beradi.
Maqsadra muvofiq rejalashtirilgan jismoniy tayyorgarlik sport mahoratini shakllantirish va musobaqa davomida yuksak natijaga erishishda nihoyatda muhim omillardan biridir. Lekin, sport amaliyotida har doim ham rejalashtirilgan jismoniy mashqlar muvofiq harakat sifatlarini rivojlantirishda kutilgan natijani bermaslik holatlari tez-tez uchrab turadi. Buning asosiy sabablaridan biri mashg’ylotlarda qo’llanilgan u yoki bu jismoniy mashqlarning hajmi va shiddati hamda ushbu ko’rsatkichlarni shug’ullanuvchilar organizmiga ta’sir etish darajasi (organizmni nagruzkaga bo’lgan aks javobi - reaksiyasi) obyektiv ravishda baholanmasligidadir. Shuning uchun ham o’quv trenirovka jarayonida qo’llanilayotgan jismoniy nagruzka (jismoniy mashqlar) ning shug’ullanuvchilar organizmining funksional imkoniyatlariga muvofiqligi e’tiborga olinishi shu nagruzkani maqcadga muvofiq rejalashtirish imkoniyatini yaratadi. Malakali sportchilarni tayyorlashda harakat funksiyasining ikki, bir-biriga uzviy bog’liq tomoniga alohida e’tibor qaratiladi:
- sportchini texnik-taktik malakalarga o’rgatish va ularni takomillashtirish;
- sportchi jismoniy sifatlarini tanlangan sport turi xususiyatiga muvofiq) ravishda tarbiyalash.
So’ngi yillarga kelib olimlar o’rtasida malakali sportchilarni tayyorlashda jismoniy tayyorgarlikni o’rni, jumladan jismoniy sifatlarning bir-biriga uzviy bog’liqligi hamda ularni sport mahoratiga bo’lgan ta’siri haqidagi muammolar tobora katta qiziqish uyg’otib bormoqda. So’z jismoniy tayyorgarlik va xususan sportchilarni tayyorlashda, harakat sifatlarini (tezkorlik, kuch, chidamkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik) bir-biriga bog’lab shakllantirish muhimligi haqida borar ekan, bu borada kuch sifatiga alohida urg’u berish maqsadga muvofiqdir. Har bir sport turida ijro etiladigan harakat malakasi negizida kuch sifati xal qiluvchi muhim manba bo’lib hisoblanadi. Diqqatni jalb qiluvchi o’ta muhim ma’lumotlarni keltiradi.
Chunonchi, sportning yakkakurash turlarida texnik mahoratning nisbatan farq qiluvchi xususiyatlaridan biri - bu o’zgaruvchan musobaqa vaziyatida tezkor-kuch asosida ijro etiluvchi murakkab hapakat malakalaridir. Aynan ushbu sifat hal qiluvchi vaziyatlarda o’z yetakchiligini namoyish etadi. Shu bilan bir qatopda uzoq muddat davom etadigan musobaqa jarayonida texnik malakalarni yuqori samarada ijro etish birinchi navbatda maxsus chidamkorlik sifatiga bevosita
bog’liqligi isbotni talab qilmaydi.
Ma’lumki, maxsus chidamkorlik umumiy chidamkorlik yaxshi rivojlangan holda samarali shakllanishi isbot qilingan. Maxsus chidamkorlikni rivojlantirish uchun kurashchi maxsus texnik mashqarni uzoq vaqt davomida, hatto charchash asoratlari mavjud bo’lganda ham, ijro etishi kerak bo’ladi. Voleybolchilarni tayyorlasida va texnik mahoratini shakllantirishda egiluvchanlik sifati ham zarur omillardan biridir. Yuqori darajada rivojlangan egiluvchanlik sportchi texnik malakalarni mohirona ijro etishga muyassar bo’ladiVoleybolchilarda qo’llaniladigan mashqlar o’z-o’zidan asta-sekin egiluvchanlikni shakllantirib boradi. Lekin, buni o’zi ushbu sifati to’laqonli rivojlantirish imkoniyatini bermaydi.
XULOSA
Voleybol qoidalari qisqacha taqdim etildi. Qoidalarning ushbu soddalashtirilgan versiyasidan o'yinni turli yoshdagi talabalarga o'rgatish uchun foydalanish mumkin. Voleybol juda qiziqarli va baquvvat sport bo'lib, u ko'pchilik uchun sevimli mashg'ulot yoki faol dam olish hisoblanadi. E'tibor bering, Rossiyada voleybol eng mashhur uchta sport turlaridan biridir. Voleybol o'yini nafaqat tabiatda sport bilan shug'ullanadi, balki dam olish, dam olish uchun ham ishlatiladi, ushbu musobaqaning yordamida siz sog'lig'ingizni saqlab, ishlashingizni tiklay olasiz. Barcha qoidalar bo'yicha o'ynash uchun sport zalida to'r bo'lishi kerak.
Rasmiy voleybolda u 2.43 m balandlikda, ayollar uchun 2.24 m balandlikda joylashgan bo'lishi kerak, ammo maktab o'quvchilari uchun u pastga tushishi mumkin. Voleybol o'yini "ixtiro qilingan" paytdan boshlab jadal rivojlanmoqda. Bu voleybolchilar soni o'sib borayotganida va Xalqaro voleybol federatsiyasiga a'zo mamlakatlar soni o'sib borayotganida o'z aksini topmoqda. Uning tarqalishi jihatidan ushbu o'yin jahon sport maydonlarida etakchi o'rinni egallaydi. Voleybol o'yinlari nafaqat sof sportga aylandi, balki voleybol dam olish uchun o'yin sifatida rivojlanmoqda, voleybol o'yinlari bo'sh vaqtni tashkil qilish, salomatlikni saqlash va faoliyatini tiklash vositasiga aylandi.
Voleybolda jismoniy tarbiyaning eng samarali ikki usuli muvaffaqiyatli birlashtiriladi: o'yin va raqobat. Birinchidan, voleybol sport o'yinlarini anglatadi va o'yin mashqlari bilan to'ldiriladi. Ikkinchidan, talabalar o'yin uslubida muayyan o'quv materiallarini yaxshiroq o'rganadilar. Uchinchidan, raqobat lahzasi voleybol o'yinining o'zida yotadi va musobaqalar ko'rinishidagi ko'plab mashqlar talabalar kuchini maksimal darajada safarbar qilishga yordam beradi.
Sport musobaqalari ham voleybol bo'yicha mashg'ulotlar tizimining tarkibiy qismidir. Ular nafaqat mashg'ulotning bevosita maqsadi, balki maxsus tayyorgarlikning samarali vositasi hamdir. Hozirgi vaqtda muntazam ravishda mashq qilish, mashqlar hajmini va intensivligini oshirish orqali sportda muvaffaqiyatga erishish qiyin. Musobaqalarda muntazam ishtirok etish sportchining zarur bo'lgan raqobatdosh fazilatlarni egallashi va rivojlanishi, g'alaba qozonish istagi, o'yin qobiliyati va taktik mahoratining ishonchliligini oshirish uchun zarur shartdir. Musobaqalar ma'lum bir o'ziga xos xususiyatga ega va ixtisoslashgan fazilatlar va ko'nikmalar tabiiy ravishda musobaqalarda ko'tarilishi mumkin.
Voleybol dunyodagi eng keng tarqalgan o'yinlardan biridir. Voleybolning ommaviy, chinakam milliy xarakteri, o'yin qoidalarining soddaligi va jihozlarning soddaligiga asoslanib, yuqori hissiyotliligi va qulayligi bilan izohlanadi. Jismoniy tarbiya vositasi sifatida voleybolning o'ziga xos afzalligi uning o'ziga xos sifati - yukni o'z-o'zidan tushirish qobiliyatidir. O'yinchining tayyorgarligi va u olgan yuk o'rtasidagi moslik. Bu voleybol o'yinini har qanday yoshdagi odamlar uchun ochiq qiladi.