Tadqiqotlari

 
13.5. Dastlabki va haqiqiy tajriba modellari 
Eksperimentni o‘tkazishga tayyorgarlik jarayonida uni o‘tkazish joyi, muddati, 
doimimy yoki o‘zgaruvchi omillar tarkibini aniqlab olish zarur.  
Eksperiment usulining afzalliklari:  
➢
 
ob’ektiv xarakter,  
➢
 
omilar o‘rtasida sabab-oqibat aloqalarini o‘rnatish imkoniyati.  
Eksperiment usuli kamchiliklari:  
➢
 
barcha omillar ustidan tabiiy sharoitlarda nazorat o‘rnatishning qiyinligi,  
➢
 
laboratoriya  sharoitlarida  ob’ektning  normal  xulq-atvorini  takror  ishlab 
chiqarishning qiyinligi,  
➢
 
yuqori xarajatlar.  
O‘xshatish  (imitatsion  modellashtirish)  korxonaning  taktika  va  strategiyasini 
belgilab  beruvchi  nazorat  ostidagi  va  nazorat  qilinmaydigan  omillarning  matematik, 
grafik yoki boshqa modelini ifodalaydi.  
Imitatsion  modellashtirish  marketing  strategiyasini  belgilab  beruvchi  ko‘plab 
omillarni  har  tomonlama  o‘rganishga  imkon  beradi.  Imitatsiyani  o‘tkazishga 
tayyorgarlik tadbirlari ob’ektning faoliyat ko‘rsatish modelini ishlab chiqish va uning 
mos kelishini tekshirishdan iborat.  
Jamiyatimiz hayotida iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlar uzluksiz davom etmoqda. 
Ammo ularni axborotlarda ifodalash, jamlash va tegishli yo‘nalishlar bo‘yicha xulosa 
qilish hamda boshqaruv qarorlarini qabul qilish masalasi shu axborotlarni nima uchun 
jamlanish  maqsadiga  bog‘liq.  Marketing  tadqiqotlarini  o‘tkazish  uchun  ham  shunga 
dxldor axborotlar zarur bo‘ladi. Chunki, axborotlarni to‘plash va ulardan foydalanish 
bir qancha masalalarni hal qilish imkonini beradi. Jumladan: 
- korxonaning holatini bilish imkonini beradi; 
- korxonaning bozordagi mavqeiga tashxis qo‘yishga asos bo‘ladi; 
- raqobatchilar o‘rtasidagi ahvolini bilish imkonini beradi; 
-  qay  darajada  samarali  faoliyat  ko‘rsatayotganliginiga  baho  berish  mumkin 
bo‘ladi; 

---

 
287 
 
- korxonaning marketing strategiyasini ishlab chiqish uchun asos bo‘ladi; 
-  korxonaning  tashqi  hamkorlariga  tegishli  qaror  qabul  qilishi  uchun  sharoit 
yaratadi; 
- korxonaning o‘z faoliyatiga tashxis qo‘yish imkonini yaratadi. 
Ko‘rinib  turibdiki,  axborotlar  korxona  faoliyatida,  xususan  marketing 
tadqiqotlarida ham juda katta ahamiyatga ega ekan. 
Modellashtirish  xaridorlar  xulq-avtorini  o‘rganishda  eng  ko‘p  qo‘llanadi. 
Xaridorlar  xulq-avtorini  o‘rganishning  eng  mashhur  usullari  ehtimoliy  (stoxastik), 
chiziqli-eksperimental va axborotni qayta ishlash modellari hisoblanadi.  
Ehtimoliy  modellar  bundan  oldingi  va  ayniqsa,  oxirgi  xarid  iste’molchining 
bozordagi  keyingi  xulq-atvorini  belgilab  berishiga  asoslanadi.  Bu  modellar  yangi 
tovarlarga  talabni  bashorat  qilish  va  tovar  markalariga  moyillikni  aniqlashda 
foydalaniladi.  
Chiziqli-eksperimental  modellar  odatda  ta’riflash  xarakteriga  ega  bo‘lib, 
tovarlarga  potensial  talabni  modellashtirish,  muayyan  tovarlarga  nisbatan  xaridorlar 
xulq-avtori tendensiyalarini aniqlash uchun qo‘llanadi.  
Imitatsiya  usulining  afzalligi  marketing  harakatlarining  ko‘plab  variantlarini 
tezkorlik  bilan  tahlil  qilish  va  shu  asosda  ularning  ichidan  eng  yaxshisini  tanlab 
olishdan iborat.  
Mazkur  usulning  kamchiligi  esa  marketing  omillari,  uning  tashqi  muhiti  va 
xaridorlar  xulq-atvorini  belgilab  beruvchi  omillar  o‘rtasida  sabab-oqibat  aloqalarini 
ifodalash va chuqur o‘rganishni talab qiluvchi modelni yaratishning qiyinligi va ko‘p 
mehnat talab qilishidir.