Tadqiqotlari

 
4.4. Yondashuvlarni ishlab chiqish va muammolarni aniqlash jarayoni 
 
Yuqorida  keltirilgan  marketing  tadqiqotlarida  muammolarining  tavsifi  va 
ularning  izohi  shuni  ko‘rsatdiki,  mazkur  sohada 
muammolarni  aniqlash  bir  qancha  ob’ektiv  zaruratga 
tayanishi  bilan  birga  juda  ko‘p  muhimliklarga  va 
yondashuvlarga  ham  egaligidan  dalolat  beradi.  Shu 
tufayli  muammoni  aniqlashda  bir  qancha  usul  va 
yondashuvlardan foydalaniladi. 
Muammoning  aniq  va  to‘g‘ri  belgilanishi 
marketing tadqiqotlarini samarali o‘tkazish uchun asos bo‘lib hisoblanadi. Marketing 
tadqiqotlarining  muammosini  aniqlanishi  barcha  faoliyatni  to‘g‘ri  yuritilishiga, 
loyihani 
amalga 
oshirilishiga 
asos 
bo‘lib 
xizmat 
qiladi. 
Yuqorida 
ta’kidlanganimizdek,  tibbiyot  sohasida  kasalni  oldindan  aniqlash  va  uni  o‘z  vaqtida 
davolash  uchun  to‘g‘ri  tashxis  qo‘yish  qanchalik  muhim  bo‘lsa,  marketing 
tadqiqotlarida  uning  muammosini  aniqlanishi  ham  xuddi  shunday  muhimbir.  Agar 
muammo  o‘z  vaqtida  aniqlanmasa,  aniqlangan  taqdirda  ham  u  noto‘g‘ri  aniqlangan 
bo‘lsa,  o‘tkazib  yuborgan  kasal  qanday  bo‘lsa,  korxonaning  ahvoli  ham  xuddi 
shunday  bo‘ladi.  Kasalni  davolash  mushkul  bo‘lgani  singari,  mazkur  korxonaning 

---

 
97 
 
ham  jonlanib,  oyoqqa  turib  ketishi  juda  qiyin  kechadi.  Chunki  vaqt  va  mablag‘ 
samarasiz foydalanishga olib kelishi mumkin.  
Ta’kidlash  joizki,  marketing  sohasidagi  muammolar  aniq  hisobotda 
ifodalanadigan  ko‘rsatkichlarda  o‘z  aksini  topmaydi.  Shu  tufayli  mazkur  sohada 
muammolarni  aniqlashda  sotsiologik  so‘rov  o‘tkazish  lozim  bo‘ladi.  Shu  tufayli 
sotsiologik  so‘rovlar  bir  qancha  aniq  savollarni  qo‘yishni  taqozo  qiladi.    Ushbu 
so‘rovnomalar  mahsus  tayyorlangan  savollar  yoki  anketalar  orqali  aniqlanadi. 
Bularga quyidagilarni kiritish mumkin: 
1. Raqobatchilaringizni o‘zingizdan kuchli deb hisoblaysizmi? 
•
 
qancha sub’ektlari va mutahassislari bor? 
•
 
ulardan nechtasi sizdan kuchli? 
2. Siz nima qilsangiz raqobatbardoshlikni mustahkamlaysiz? 
•
 
narxni tushurish kerakmi? 
•
 
mahsulot sifatini oshirish lozimmi? 
•
 
arzonlashtirilgan  baho  bilan  tannarxingiz  o‘rtasidagi  nisbat  unchalik  yaqin 
emasmi? 
3.  Muvoffaqiyatga  erishish  uchun  muhim  deb  hisoblaydigan  jihatlaringiz 
nimada? 
•
 
innovatsiyani joriy qilishda; 
•
 
modernizatsiya qilib, tejamkor texnologiyalarni joriy qilishda; 
•
 
bozorni diversifikatsiya qilishda; 
4. Sotilmay qolgan tovarlarning holati qanday? 
•
 
sizda ushbu tovarlar bo‘yicha me’yor bormi? 
•
 
sotilmay qolgan tovarlar ko‘paymayaptimi? 
•
 
pul aylanishida qanday muammolar bor? 
•
 
debitorlar ko‘pmi, muddati o‘tganlari qancha? 
•
 
kreditorlaringiz bilan munosabatlar qanday? 
5. Kommunal xizmatlardagi muammolarni ayting! 
•
 
elektr energiya ta’minotida qanday muammolar bor? 

---

 
98 
 
•
 
gaz ta’minotidagi muammolar? 
•
 
suv ta’minotidagi muammolar bormi? 
6. Yana qanday muammolaringiz bor? 
•
 
kadrlar masalasi va ularning malakasi yetarlimi? 
•
 
bank bilan munosabatda qanday muammolar bor? 
7. Muammolarni hal qilish yo‘li bormi? Agar bo‘lsa, o‘zingizning fikringizcha 
qanday  chora-tadbirlarni  qo‘llash  mumkinligi  xususida  qisqagina  tadbirlar  aytilib 
asoslanadi. 
Sotsiologik  so‘rov  natijasi  umumlashtirilib  muammolarning  umumiy  soni 
aniqlanadi  va  ular  yo‘nalishlari  bo‘yicha  tasniflanadi.  Oqibatda  qaysi  yo‘nalishda 
muammolar  ko‘pligi  aniqlanib,  ularni  bartaraf  qilish  choralari  ko‘rilishi  lozim 
bo‘ladi. Bunda statistik metodlarning guruhlash, indeks usullaridan foydalaniladi. 
Marketing  tadqiqotlarida  muammolarni  aniqlash  o‘ta  muhim  jarayon 
hisoblanadi.  Muammo  bor  narsa,  ammo  uni  ko‘rmasak,  ularni  hal  qilish  choralarini 
ishlab  chiqmasak,  oqibati  nima  bo‘lishi  tayin.  Shu  tufayli  har  yili  korxonalarning 
umumiy soniga nisbatan 17-20 foiz sub’ektlar yangidan tashkil qilinadi, afsuski xuddi 
shuncha  korxona  “yukini  tortolmasdan”  bankrotlik  holatga  tushib  qolayotganlarini 
o‘zlari  ham  sezmay  qolmoqda.  Bulardan  ham  ko‘rinib  turibdiki,  sotsiologik  so‘rov 
o‘tkazish  orqali  muammolarni  aniqlash  ham  o‘ta  muhim  choralardan  biridir.  Uning 
muhimligiga quyidagilarni kiritish mumkin. 
 
1. Ushbu muammolarning hal qilinishi bilan birorta tovardan qayerda va 
qancha ishlab chiqarish lozimligini aniqlash imkonini beradi. 
2.  Ishlab  chiqarilgan  tovarni  (xizmatni)  qayerga,  qancha  miqdorda  va  qancha 
bahoda sotish mumkinligini aniqlash bilan birga qaysi bozorni tanlash yo‘llarini ham 
ko‘rsatib beradi. 
3. Bozorni to‘ldirish uchun qancha tovar (xizmat)ni ichki ishlab chiqaruvchilar 
va  qanchasini  tashqaridan  (boshqa  hududlardan  va  tashqi  mamlakatlardan)  keltirish 
lozimligini ham hal qilish yo‘llarini aniqlash imkoniyati yaratiladi.  
4.  Tovar  (xizmat)ni  vaqt  nuqtai  nazaridan  (doimiy,  mavsumiy)  aniq  belgilash 
imkoni tug‘iladi va ular bilan yil davomida ta’minlashning imkoniyatlari qidiriladi. 

---

 
99 
 
5.  Ishlab  chiqarishni  va  bozorni  bevosita  aholining  milliy  tarkibidan  kelib 
chiqqan  holda  talablarni  qondirish  uchun  qancha  ishlab  chiqarish  va  sotish 
lozimligini aniqlash imkonini beradi. 
Ushbu jarayonni yaxlit holda quyidagicha tasvirlash mumkin (4.6-rasm)