Tadqiqotlari

Frederik  Gersbergning ikki omilli nazariyasi 
Frederik 
Gersberg 
tomonidan 
ishlab 
chiqilgan  
motivatsiya  modeli  ham  inson  ehtiyojlariga  asoslanib, 
ikki omilli nazariya nomini olgan.  
➢
 
Birinchi  guruh  gigiyena  omillarini  o‘z  ichiga  oladi. 
Ular  ish  faoliyati  amalga  oshirilayotgan  atrof-muhit 
bilan bog‘liqdir. Agar ushbu omillarga e’tibor berilmasa, 
odamlar ishdan norozi bo‘ladilar. 
➢
 
Ikkinchi  guruh  esa  motivatorlar  hisoblanib,  ishning  mazmuni  va  mohiyatiga 
bog‘liq motivlarni o‘z ichiga oladi.  
 
 
3.7 – rasm. F. Gersbergning gigiyenik omillar
i  
Gigiyenik omillar ish 
faoliyati amalga 
oshirilayotgan  atrof-muhit 
bilan bogʻliq.
Gersbergning fikricha, 
gigiyenik omillarning 
boʻlmasligi yoki qisman 
boʻlishi (yetishmasligi) 
insonda oʻz ishidan 
qoniqmaslik hissini keltirib 
chiqaradi.

---

 
75 
 
Z.  Freydning  e’tirofi  bo‘yicha  motivatsiya  nazariyasida  motivatsiya  manbalari 
2  ga  bo‘linadi:  boshqariladigan  va  boshqarilmaydigan.  Z.Freydning  mulohazalari 
bo‘yicha shaxs uchta kuchning ta’siri ostida bo‘ladi:  
• 
id  (u)  –  hamma  xoxish-istaklar  va  orzu-niyatlarning  amalga  oshishini 
istaydi.  
• 
ego (men) - id harakatini nazorat qiladigan va boshqaradigan kuch.  
• 
superego (oliy-men) – shaxs axloqini  ijtimoiy qonun-qoida  va qadriyatlarga 
moslashtirishga harakat qiladigan kuch.  
Bular motivatsiyaning asosi va manbai hisoblanadi.  
• 
id  (u)  –  ruhiy  holatning  eng  kuchli  tomoni  bo‘lib,  u  zaruratni  kamaytirish, 
qoniqishni ta’minlash tamoyili asosida ish tutadi.  
• 
id o‘zida insonning xohishlari va ehtiroslari, barcha instiktlarni saqlaydi, ular 
o‘z navbatida nazoratdan chiqib turadi hamda xudbinlikni keltirib chiqaradi.  
• 
ego  (men)  –  chaqaloqlar  asosan  id  ta’siri  ostida  bo‘ladi,  lekin  o‘sgan  sayin 
ular  ovqat  yoki  e’tiborni  ma’lum  bir  usullar  bilan  oladilar.  Insonning  “ego”  si  uni 
yaxshi yo‘ldan boshlab boradi, aqlli fikrlar va xatti-harakatlarni amalga oshiradi. “id” 
ning harakatlarini bostirib, jamiyatga xos xulqqa boshlaydi.  
• 
“oliy  men”  –  Z.Freydning  ta’kidlashi  bo‘yicha  uchinchi  kuch  –  superego 
bo‘lib, u doimiy ravishda “id” bilan nizoda va “id” boshqarilmay qolganda “ego” ni 
afsuslanish,  aybini  his  etish  kabi  usullar  bilan  jazolaydi.  Shu  bilan  birga  “id” 
boshqarilgan holda “ego” o‘z – o‘zini baholash darajasini oshirish usulida taqdirlaydi. 
“superego” doimo bekamu-ko‘stlikka, takomillashuvga intiladi.  
Quyidagi  suratda  yosh  bolaning  odati  bilan  katta  yigitning  odati  tasvirlangan. 
Z. Freydning  fikricha,  yosh bola qanday ushbu  yoqtirgan odatidan chiqolmasa, katta 
odam  ham  o‘zini  sevgan  mashg‘ulotini  yoki  odatiy  holini  tashash  qiyin  bo‘ladi. 
Buning  uchun  ichki  ruhiy  “ego”  o‘z  –  o‘zini  boshqara  olishiga  tayyorgarlik  ko‘rish 
kerak.  

---

 
76