Tadqiqotlari

13- BOB.   SABAB-OQIBAT MARKETING TADQIQOTLARI: 
EKSPERIMENT (TAJRIBA) 
 
13.1. Sabab – oqibat aloqalarining mazmuni 
 
Sabab  va  oqibat
 
  kategoriyasi  ham  falsafiy  kategoriyalardan  biri  bo‘lib, 
bevosita  marketing  tadqiqotlarida  statistik  tahlilning  metodologik  asosi  sifatida  ham 
namoyon  bo‘ladi.  Marketing  tadqiqotlarida  statistik  tahlilda  natija  va  omillar 
tushunchasi  mavjud. Ammo shu oqibat o‘z-o‘zidan sodir bo‘lmaydi. Uning zamirida 
bir  qancha  sabablar  mavjud.  Bu  sabablarni  marketing  tadqiqotlari  statistik  tahlilida 
omillar  deb  qaraladi.  Masalan,  ishlab  chiqarilgan  mahsulot  hajmi  (oqibat)  uning 
hajmi  bir  qancha  omillarga,  ya’ni  hodimlar  soni,  ularning  malakasi,  mehnat 
unumdorligi, qo‘llanilayotgan texnologik jarayoni, xom ashyoning o‘z vaqtida sifatli 
ta’minoti kabi omillarga (sabablarga) bog‘liq.  
Shuningdek,  sabab-oqibat  tadqiqotlari  (causal  research)  –  sabab-oqibat 
aloqalari  mavjudligini  isbotlash  uchun  foydalaniladi.  Marketologlar  doimiy  ravishda 
qaror  qabul  qilishayotganida  sabab-oqibat  aloqalariga  tayanadilar.  Shu  sababdan 
bunday taxminlarni  isbotlash  uchun  marketing  tadqiqotlari o‘tkazilishi zarur bo‘ladi. 
Uning o‘tkazilishi davrida quyidagi ikkita vazifani hal etilishiga qaratiladi: 
1.
 
Qaysi  o‘zgaruvchilar  sabab  (mustaqil  o‘zgaruvchilar),  qaysi  birlari 
oqibatni (bo‘ysinuvchi o‘zaruvchilar) tashkil etishini tushunish uchun. 
2.
 
Sabab  va oqibat o‘zgaruvchilar o‘rtasidagi aloqaning  mohiyatini aniqlash 
uchun kerakdir. 
Sabab-oqibat  tadqiqotlari  (causal  research)  –  marketingning  yakuniy 
tadqiqotlar  turi  hisoblanib,  uning  vazifasi  bo‘lib,  sabab-oqibat  aloqalarining 
mavjudligini isbotlash uchun zarur bo‘ladi. 
Demak,  sabab-oqibat  natijasida  “X”  va  “U”  hodisalarning  yuz  berishiga 
sabablar  aniqlanadi.  Masalan,  quyidagi  13.1  –  jadvalda  hodisaning  yuz  berishi  va 
uning sabab ko‘rinishlari aks ettirilgan.