Tadqiqotlari

Taqqoslanmaydigan  shkalalashtirish  uslubi  –  (
noncomparative  scales) 
yuqoridagi  ikki  usuldan  biri  bo‘lib  uning  asosiy  hususiyati  har  bir  ob’ektning 
mustaqil baholash orqali aniqlanadi. 
 
12.3-rasm. Shkalalashtirish uslullarining klassifikatsiyasi
1
 
 
Shkalalashtirish  usullarini  ko‘rib  chiqadigan  bo‘lsak,  marketing  tadqiqotlarida 
ushbu  uslublarning  taqqoslanadigan  va  taqqoslanmaydigan  uslublarga  bo‘lib 
o‘rganish 
mumkin. 
Taqqoslanadigan 
shkalalar 
(comparative 
scales) o‘rganilayotgan ob’ektning to‘g‘ridan-to‘g‘ri qiyoslash hisoblanadi.  
Taqqoslanmaydigan shkalalashtirish  usulini qo‘llashda  ularni o‘lchovlashtirish 
deb ham atashadi. Unda har bir o‘rganilayotgan ob’ekt boshqa ob’ektga tegishli emas 
bo‘lib, mustaqil baholashda qo‘llaniladi. 
12.3-rasmdan  ko‘rinib  turibdiki,  taqqoslanadigan  shkalalashtirishda  juftli 
taqqoslash, tartibli taqqoslash va doimiy  summali taqqoslash va boshqa operatsiyalar 
mavjud. 
Shuningdek,  taqqoslanmaydigan  shkalalashtirish    jarayonida  olingan 
ma’lumotlar  uzluksiz  reyting  yoki  intervalli  shkalalashtirish  asosida  bajariladi. 
Masalan,  respondentlardan  Coke  ichimligini  1  dan  6  gacha  balli  shkala  bo‘yicha 
baholash so‘raladi. (1-judayam yoqmaydi, 6-juda yoqadi). Xuddi shu tarzda Pepsi va 
                                                
1
  Маркетинговые  исследования  Нерэш  К.  Малхотра  Практическое  руководства  третье  издания.  Моска. 
Санкт – Петербург. Киев. 2012. Перевод с англ. переизд. 
Shkalalashtirish 
uslublari
Taqqoslanadigan 
shkalalashtirish
Juftli 
taqqoslash
Tartibli 
taqqoslash
Doimiy
summali
Uzluksiz reyting 
shkalalashtirish
Taqqoslanmaydigan 
shkalalashtirish
Detallasht
irilgan 
shkalalash
tirish

---

 
268 
 
RC  Cola  ichimliklari  ham  baholanadi.  Bunda                      8.3-rasmga  asosan 
taqqoslanmaydigan  shkalalashtirish  usuli  bo‘yicha  shkalalalr  uzluksiz  yoki 
detallashtirilgan bo‘lishi mumkin. 
Detallashtirilgan 
reyting 
shkalasi 
bo‘yicha  o‘z  o‘rinda    yuqorida 
ta’kidlanganmizdek,  quyidagi  shkalalarga  bo‘linadi:  Laykerta  (Likert),  Semantik 
(mohiyatan)  tabaqalanish  va  Stepelya  (Stapel)  usullariga  bo‘linadi.  Marketing 
tadqiqotlarida 
ko‘pincha 
taqqoslanmaydigan 
shkalalashtirish 
o‘lchovlarini 
qo‘llashadi.