Tadqiqotlari

12–BOB. MARKETING TADQIQOTLARIDA O‘LCHASH VA 
SHKALALAShTIRISH 
 
12.1. O‘lchash va shkalalashtirish tushunchasi va mohiyati 
 
Har  qanday  tadqiqot  jarayonida,  shu  jumladan  marketing  tadqiqotlarida  ham 
asosiy  foydalanadigan  vosita  axborotlar  bo‘lib  hisoblanadi.  Ularni  shakllantirish 
masalasi  ham  o‘ta  murakkabdir.  Chunki  ushbu  tadqiqotda  ikkilamchi  ma’lumotlar 
bilan  birga  juda  ko‘p  birlamchi  ma’lumotlarni  ham  to‘plashga  to‘g‘ri  keladi.  Shu 
tufayli  ushbu  axborotlarni  shakllantirish  bilan  birga  ulardan    foydalanish  masalasi 
ham  o‘ziga  xos  bo‘ladi.  Avvalom  bor, 
korxonaning  istiqbolini  ko‘zlashda  va 
raqobatbardosh 
mahsulotlarni 
ishlab 
chiqarishda,  bozorda  o‘z  ulushiga  ega 
bo‘lish  uchun  va  raqobat  kompaniyalar 
tomonidan  to‘sqinlikka  uchrashmaslik 
uchun 
to‘g‘ri  tanlangan  marketing 
tadqiqoti  rejasini  ishlab  chiqish  kerak.  Chunki  har  bir  tanlangan  to‘g‘ri  marketing 
tadqiqoti rejasi aniqlik va tejamkorlik omillarini ta’minlaydi.  
Marketing  tadqiqot  rejasini  ishlab  chiqishda  va  aniqlashda,  qanday  axborot 
turini  to‘plash  kerak?,  degan  savolda  ko‘pincha  tadqiqotchilar  to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
o‘lchash va shkalalashtirish muammosi bilan to‘qnashadilar. 
Demak,  shkalalashtirish  nima,  nima  uchun  shkalalashtirish  usulidan 
foydalanadilar?, ularning qanday turlari mavjud degan savollarga javob beramiz. 
 Shkalalarning asosiy to‘rt xilini ko‘rib chiqamiz: nominal, tartibli, intervalli va 
nisbatan. Undan tashqari qiyoslash va taqqoslash turlari ham mavjud. 
Masalan, sport sohasiga  misol keltiradigan bo‘lsak, ularning  o‘lchash, tartibga 
solish  va  ularni  reytingini  aniqlashda  ushbu  usuldan  foydalanish  maqsadga 
muvofiqdir.  

---

 
258 
 
FIFA xalqaro futbol federatsiyasining reytingiga qaraganda, Braziliya 2012 yili 
73,45  ballni,  Germaniya  esa  65,41ballni  to‘plab  jahon  10  talik  tarkida  liderlikni 
qo‘lga kiritdi. 
Davlatlarning  tartib  raqami  nominal  shkala  tartibini  bildiradi,  ranjirovka 
bo‘yicha  joylar  tartibli  hisoblanadi,  (100-balldan)  ifodalangan  ballarning  soni 
intervalli  hisoblanadi.  Shunday  qilib                      6-raqamli  sonda  Kolumbiya  10-o‘rinni 
egallab  59,44  ballni  yig‘ganligi  aniqlandi.  Eslatib  o‘tamiz,  Davlatlar  raqami  futbol 
borasida  imkoniyatlarni  belgilamaydi,  uning  identsifikatsiya  uchun  ishlatiladi.             
7-raqam  bilan  Meksika  davlati  ifodalangan  bo‘lsada,  lekin  bu  degani    Meksika 
Kolumbiyadan  yaxshi  yoki  yomon  o‘ynashida  emas.  Bu  shkalashtirishda  ranjirovka 
o‘rinlariga  qaraladi.  Meksikaning  balli  60,80  bo‘lsa  Kolumbiyaniki  59,44  ballni 
tashkil etadi. Ballardagi farq esa intervalni anglatadi.