Tadqiqotlari

 
4.4. Yondashuvlarni ishlab chiqish va muammolarni aniqlash jarayoni 
 
Yuqorida keltirilgan marketing tadqiqotlarida muammolarining tavsifi va 
ularning izohi shuni ko‘rsatdiki, mazkur sohada 
muammolarni aniqlash bir qancha ob’ektiv zaruratga 
tayanishi bilan birga juda ko‘p muhimliklarga va 
yondashuvlarga ham egaligidan dalolat beradi. Shu 
tufayli muammoni aniqlashda bir qancha usul va 
yondashuvlardan foydalaniladi. 
Muammoning aniq va to‘g‘ri belgilanishi 
marketing tadqiqotlarini samarali o‘tkazish uchun asos bo‘lib hisoblanadi. Marketing 
tadqiqotlarining muammosini aniqlanishi barcha faoliyatni to‘g‘ri yuritilishiga, 
loyihani 
amalga 
oshirilishiga 
asos 
bo‘lib 
xizmat 
qiladi. 
Yuqorida 
ta’kidlanganimizdek, tibbiyot sohasida kasalni oldindan aniqlash va uni o‘z vaqtida 
davolash uchun to‘g‘ri tashxis qo‘yish qanchalik muhim bo‘lsa, marketing 
tadqiqotlarida uning muammosini aniqlanishi ham xuddi shunday muhimbir. Agar 
muammo o‘z vaqtida aniqlanmasa, aniqlangan taqdirda ham u noto‘g‘ri aniqlangan 
bo‘lsa, o‘tkazib yuborgan kasal qanday bo‘lsa, korxonaning ahvoli ham xuddi 
shunday bo‘ladi. Kasalni davolash mushkul bo‘lgani singari, mazkur korxonaning 

---

97 
ham jonlanib, oyoqqa turib ketishi juda qiyin kechadi. Chunki vaqt va mablag‘ 
samarasiz foydalanishga olib kelishi mumkin.
Ta’kidlash joizki, marketing sohasidagi muammolar aniq hisobotda 
ifodalanadigan ko‘rsatkichlarda o‘z aksini topmaydi. Shu tufayli mazkur sohada 
muammolarni aniqlashda sotsiologik so‘rov o‘tkazish lozim bo‘ladi. Shu tufayli 
sotsiologik so‘rovlar bir qancha aniq savollarni qo‘yishni taqozo qiladi. Ushbu 
so‘rovnomalar mahsus tayyorlangan savollar yoki anketalar orqali aniqlanadi. 
Bularga quyidagilarni kiritish mumkin: 
1. Raqobatchilaringizni o‘zingizdan kuchli deb hisoblaysizmi? 
•
qancha sub’ektlari va mutahassislari bor? 
•
ulardan nechtasi sizdan kuchli? 
2. Siz nima qilsangiz raqobatbardoshlikni mustahkamlaysiz? 
•
narxni tushurish kerakmi? 
•
mahsulot sifatini oshirish lozimmi? 
•
arzonlashtirilgan baho bilan tannarxingiz o‘rtasidagi nisbat unchalik yaqin 
emasmi? 
3. Muvoffaqiyatga erishish uchun muhim deb hisoblaydigan jihatlaringiz 
nimada? 
•
innovatsiyani joriy qilishda; 
•
modernizatsiya qilib, tejamkor texnologiyalarni joriy qilishda; 
•
bozorni diversifikatsiya qilishda; 
4. Sotilmay qolgan tovarlarning holati qanday? 
•
sizda ushbu tovarlar bo‘yicha me’yor bormi? 
•
sotilmay qolgan tovarlar ko‘paymayaptimi? 
•
pul aylanishida qanday muammolar bor? 
•
debitorlar ko‘pmi, muddati o‘tganlari qancha? 
•
kreditorlaringiz bilan munosabatlar qanday? 
5. Kommunal xizmatlardagi muammolarni ayting! 
•
elektr energiya ta’minotida qanday muammolar bor? 

---

98 
•
gaz ta’minotidagi muammolar? 
•
suv ta’minotidagi muammolar bormi? 
6. Yana qanday muammolaringiz bor? 
•
kadrlar masalasi va ularning malakasi yetarlimi? 
•
bank bilan munosabatda qanday muammolar bor? 
7. Muammolarni hal qilish yo‘li bormi? Agar bo‘lsa, o‘zingizning fikringizcha 
qanday chora-tadbirlarni qo‘llash mumkinligi xususida qisqagina tadbirlar aytilib 
asoslanadi. 
Sotsiologik so‘rov natijasi umumlashtirilib muammolarning umumiy soni 
aniqlanadi va ular yo‘nalishlari bo‘yicha tasniflanadi. Oqibatda qaysi yo‘nalishda 
muammolar ko‘pligi aniqlanib, ularni bartaraf qilish choralari ko‘rilishi lozim 
bo‘ladi. Bunda statistik metodlarning guruhlash, indeks usullaridan foydalaniladi. 
Marketing tadqiqotlarida muammolarni aniqlash o‘ta muhim jarayon 
hisoblanadi. Muammo bor narsa, ammo uni ko‘rmasak, ularni hal qilish choralarini 
ishlab chiqmasak, oqibati nima bo‘lishi tayin. Shu tufayli har yili korxonalarning 
umumiy soniga nisbatan 17-20 foiz sub’ektlar yangidan tashkil qilinadi, afsuski xuddi 
shuncha korxona “yukini tortolmasdan” bankrotlik holatga tushib qolayotganlarini 
o‘zlari ham sezmay qolmoqda. Bulardan ham ko‘rinib turibdiki, sotsiologik so‘rov 
o‘tkazish orqali muammolarni aniqlash ham o‘ta muhim choralardan biridir. Uning 
muhimligiga quyidagilarni kiritish mumkin. 
1. Ushbu muammolarning hal qilinishi bilan birorta tovardan qayerda va 
qancha ishlab chiqarish lozimligini aniqlash imkonini beradi. 
2. Ishlab chiqarilgan tovarni (xizmatni) qayerga, qancha miqdorda va qancha 
bahoda sotish mumkinligini aniqlash bilan birga qaysi bozorni tanlash yo‘llarini ham 
ko‘rsatib beradi. 
3. Bozorni to‘ldirish uchun qancha tovar (xizmat)ni ichki ishlab chiqaruvchilar 
va qanchasini tashqaridan (boshqa hududlardan va tashqi mamlakatlardan) keltirish 
lozimligini ham hal qilish yo‘llarini aniqlash imkoniyati yaratiladi.
4. Tovar (xizmat)ni vaqt nuqtai nazaridan (doimiy, mavsumiy) aniq belgilash 
imkoni tug‘iladi va ular bilan yil davomida ta’minlashning imkoniyatlari qidiriladi. 

---

99 
5. Ishlab chiqarishni va bozorni bevosita aholining milliy tarkibidan kelib 
chiqqan holda talablarni qondirish uchun qancha ishlab chiqarish va sotish 
lozimligini aniqlash imkonini beradi. 
Ushbu jarayonni yaxlit holda quyidagicha tasvirlash mumkin (4.6-rasm)