Tadqiqot uz

|
|
№ 2 | 2020
67 
Ўзбекистонда демографик жараёнларни бошқариш механизми ягона тизим ёки сиёсат 
даражасида шаклланмаганлиги боис ҳам демографик сиёсатга тегишли масалалар ижтимоий 
сиёсат ичида кўрилди[14, Б. 192]. Шунингдек, Ўзбекистоннинг демографик сиёсати она ва 
бола саломатлигини мустаҳкамлаш мақсадида туғилишини тартибга солишга қаратилган[15, 
Б. 78].
1990 йиллар бошига келиб, республикада кескин ва зиддиятли вазият вужудга келди. 
Аҳолининг табиий ўсиши тез суръатларда давом этди. Аҳоли ўсиши суръатларини белгилаб 
берувчи ҳамда халқ хўжалигининг меҳнат ресурслари билан таъминланишига таъсир 
кўрсатувчи асосий демографик жараён – бу аҳоли туғилиши ҳисобланади. Жумладан, 
туғилиш даражаси қишлоқда шаҳарга нисбатан юқори бўлиб, ўртадаги тафовут борган сари 
ортиб борган [17, С. 101].
Шунингдек, Ўзбекистонда туғилиш даражаси вилоятлар бўйича ҳам фарқланиб, 
Тошкент, Фарғона ва Андижон вилоятларида туғилишнинг умумий коэффициенти 32-35 
фоизни, Бухоро, Навоий, Наманган ва Самарқанд вилоятларида 37-38 фоизни, 
Қорақалпоғистон Республикаси, Жиззах, Хоразм, Сирдарё, Қашқадарё ва Сурхондарё 
вилоятларида 46,4 фоизни ташкил этган [18, С. 23].
Ўтиш даврида Ўзбекистонда амалга оширилаётган чора-тадбирлар натижасида аҳоли 
кескин ўсишининг сустлашиши, гўдаклар ўлимининг камайиши ва ўртача умр 
давомийлигининг ўсиши каби асосий демографик кўрсаткичларга эришилди. Бу даврга 
келиб, МДҲ мамлакатларида эса эркаклар ва аёллар умри давомийлигининг пасайиши юз 
бермоқда. Ўзбекистонда эса, кўпгина МДҲ мамлакатларидан фарқли ўлароқ, кейинги 15 йил 
мобайнида тескари жараён кўзга ташланади (илова 3-жадвал) [19, С. 5]. 
3-жадвал 
МДҲ мамлакатларида эса эркаклар ва аёллар умри давомийлигининг кўрсаткичлари 
Шунга қарамасдан, Ўзбекистон 1990 йилларда собиқ Иттифоқ ҳудудида юқори 
туғилиш даражасига эга давлатлардан бири бўлиб қолганлигини МДҲ давлатлари мисолида 
кўриб ўтиш мумкин[20].МДҲ давлатларининг барчаси турли демографик ривожланиш 
босқичларидан ўтишмоқда. Ушбу ўтиш даври одатда 60 - 100 йил давом этиб, ўз 
ривожланишида тўртта босқични босиб ўтади(илова 4-жадвал) [21]. 
4-жадвал. 
МДҲ давлатлари демографик босқичлари
(2000 йил маълумотларига кўра) 
Демографик 
босқичлар 
Мамлакатлар 
Мингаҳолиганисбатантабиийҳара
катланиш 
(0-14 ёшдаги) 
болалар сони, 
% 
туғилиш 
ўлим 
табиий 
кўпайиш 
III босқич
Ўзбекистон 
22,3 
5,3 
17,0 
38 

---