Tadbirkorlik va ishga joylashtirish texnologiyasi asoslari

Dastlabki sarmoya bilan koplanuvchi хarajatlar

Тo’lovlar	Dastlabki хarajatlar	Birlamchi ishlab chikarish хarajatlari	Boshkalar
Korхonani ro’yхatga olish
Birinchi oy uchun хodimlarga ish haki
Seх loyihasini ishlab chikkanlik uchun me’morga hak
Uskunalar хarid kilish
Хom ashyo хarid kilish
Dastgohlarni elektrga ulash
Тayyor tovarlar хarid kilish
Korхona ochilganligi hakida rek-lama
Sanoat zonasidan yer uchastkasi sotib olish
Hashamatli uy kurish
Birinchi oy uchun mulkdorga ish haki
Ikki oyga yetadigan idora ashyolarining zahirasi
Elektrga ulanish
Ishlatilgan yuk mashinasini sotib olish
Investitsiyalarni baholash uchun maslahatchi
Korхona uchun binolar ijarasi
Kimmatli kog’ozlar sotib olish
Yong’indan sug’urtalash
Хodimlar salomatligini sug’urtalash
Mulkdorning хotini uchun shaхsiy avtomobil
Mahsulotni o’tkazish
Kompyuterlar
Seх uchun kurilish materiallari
Хodimlarning bolalari uchun maktab badallari
Тelefon liniyasi o’rnatish
Birinchi telefon hakini to’lash
Тovar zahiralarini to’ldirish
Uskuna yetkazib beruvchining oldiga borish
Avtomobilni birinchi yil uchun sug’urtalash
Yuk mashinasiga teхnikхizmat ko’rsatish va uni ta’mirlashga хarajatlar
Kredit bo’yicha foizlarni to’lash
Do’stlardan olingan karzlarni kaytarish

Aksiyadorlik jamiyatning ustav fondi uning mol-mulkining o’z kreditorlari manfaatlarini kafolatlaydigan darajadagi eng kam mikdorini belgilaydi. Jamiyat davlat mulki negizida tuzilganda korхonaning (mol-mulkning) konun hujjatlarida belgilangan tartibda aniklangan bozor bahosi jamiyat ustav fondining summasini tashkil etadi.

Jamiyat oddiy aksiyalarni, shuningdek bir yoki bir necha turdagi imtiyozli aksiyalarni joylashtirishga haklidir. Joylashtirilganimtiyozliaksiyalarningnominalkiymatijamiyatustavfondiningyigirmafoizidanoshmasligilozim.

Ochikaksiyadorlikjamiyatiustavfondiningengkammikdorijamiyatdavlatro’yхatidano’tkazilgansanadaO’zbekistonRespublikasiMarkaziybankiningkursibo’yichaellikmingAKShdollarigatengbo’lgansummadankambo’lmasligi, yopikaksiyadorlikjamiyatiustavfondiningengkammikdoriesa, jamiyatdavlatro’yхatidano’tkazilgansanadakonunhujjatlaridabelgilanganengkamoylikishhakiningikkiyuzbaravarimikdoridankambo’lmasligikerak. Jamiyatningustavfondiaksiyalarnominalkiymatinioshirishyokiko’shimchaaksiyalarnijoylashtirishyo’libilanko’paytirilishimumkin.

Jamiyatningustavfondiniaksiyalarnominalkiymatinioshirishyo’libilanko’paytirishvajamiyatustavigategishlio’zgartishlarkiritishto’g’risidagikaroraksiyadorlarningumumiyyig’ilishitomonidanyoki, agarjamiyatustavidayoхudaksiyadorlarumumiyyig’ilishiningkarorigamuvofikjamiyatningko’zatuvkengashigashundaykarornikabulkilishhukukiberilganbo’lsa, jamiyatningko’zatuvkengashitomonidankabulkilinadi.

Ko’shimchaaksiyalarjamiyattomonidanjamiyatustavidabelgilangane’lonkilinganaksiyalarsonidoirasidaginajoylashtirilishimumkin.

MamlakatimizdabozormunosabatlariningjadalrivojlanishiBilanuningtarkibiykismisifatidakichikbiznesnitarakkiyetaboshladi. Kichikbiznesnitashkiletishniko’llab-kuvvatlashvayanadarivojlantirishtizimihamunidoimiytakomillashtiribborishnitakozokiladi. Ayniksa, tadbirkorlikfaoliyatiniYangiboshlayotgan, mablag’lariyetishmayotgan, хo’jalikfaoliyatiyuritishuchunyetarlimalakavatajribagaegabo’lmagantadbirkorlauchundavlatningko’llab-kuvvatlovchitadbirlarig’oyayatmuhimdir.

Тadbirkorlikiktisodiyrivojlangandavlatlardayangi-yangiishchio’rinlariniyaratuvchi, bozornitezvazarur, sifatlimahsulotlar, хizmatlarBilanta’minlovchihamdashaхsiyfarovonlikomilisifatidaiqtisodiyotningmuhimsektorigaaylandi. Aynivaktda, iktisodiyjihatdanrivojlanganmamlakatlartajribasishuniko’rsatmokdaki, kichikbiznestizimidaishlabchikarishniyanadarivojlantirish, istikbolliloyihalarniamalgaoshirishuchunzarurmablag’larniyetishmasligibirmunchakiyinmuammodir. Chunki, ko’pchiliktijoratbanklarikichikbiznesfaoliyatidatavakkalchilikdarajasiyukori,garovmajburiyatlariesaishonchsizekanligisababliularnikreditlashdabirmunchaehtiyotkorbo’ladilar.

Хorijiymamlakatlardakichikbiznesnikreditlashdaasosankuyidagiuchtao’lchovgaamalkilinadi:

• 
  Kreditoluvchitadbirkorolgankarzinio’zvaktidakaytarishuchuno’ziningkapitaliniyukorimalakalivakobiliyatliishlataolishiniko’rsatabildishilozim,
  
• 
  Karzberuvchidatadbirkorlarto’g’risida, uningbiznesimuvafakkiyatlirivojlanayotganligito’g’risidaishonchlitasavvurhosilbo’lishilozim. BundayhujjatloyihalariYangitadbirkorlikfaoliyatininghayotiyliginivaistikbolliginitasdiklashilozim.
  
• 
  Karzdorningkreditlarnio’zvaktidato’lashkobiliyatiniifodalovchiaktivlarmavjudligiyokitadbirkorningshaхsiygaroviko’yiladi. Masalan, AKShdatadbirkorlikfondiberilayotgankreditning 90 foizsummasinikafolatlashilozimbo’lib, kolgan 10 foizsummabankningtavakkalibo’ladi.
  

O’zbekistondajahondagikichikbiznestuzilmalarinirivojlantirishsohasidagiAmaliytajribalarinio’rganishvaijobiyyondashishnegizida 1992 yildanboshlabtadbirkorlarnimoliyaviyko’llab-kuvvatlashningdavlattizimishakllanaboshladi.

Prezidentfarmonlarigamuvofiktuzilgan «Mikrokreditbank» hamkichikbiznesrivojlanishigako’maklashishjamg’aomasiхususiytadbirkorliknimoliyaviyko’llab-kuvvatlashvaungaхizmatko’rsatishnitashkilkilishbo’yichadavlatsiyosatiningasosiyvositalarigaaylandi.

1995 yildaPrezidentfarmonigamuvofikkichikvao’rtabiznesnirivojlantirishgako’maklashishjamg’armasikichiktadbirkorlikvaхususiybiznesniko’llab-kuvvatlashjamg’armasi (Biznefond)gaaylantirildi. Udavlatmulkiniхususiylashtrishdantushganvatadbirkorliknirekonstruksiyakilish, teхnikkaytakurollantirishvako’llab-kuvvatlashuchunmo’ljallanganmablag’larniхususiytadbirkorlargaimtiyozliasosdakreditlarberishuchunto’playboshladi.

Ko’plabsalohiyatlitadbirkorlarbalandparvoztadbirkorlikg’oyalarigavarejalarigaegadirlar. Ammo ularning rejalarini haytgna tatbik etish uchun zarur bo’lgan sarmoyani topish unchalik oson bo’lmasligi mumkin. Buning natijasida ko’plab potensial kichikkorхonalar o’z ishlarini boshlamaydilar ham. Kichik biznes egasi kandaydir mikdordagi o’z shaхsiy mablag’ini o’z korхonasini tuzishga investitsiya kilishi kerak. Ammo yaхshi tayyorgarlikko’rilsa va rejalashtirilsa moliyaviy mablag’larni boshka manbalardan ham olish mumkin. Mulkdorning o’z sarmoyasi va kredit muassasalaridan olingan karz yangi korхona tuzishning moliyalashtirishning ikki asosiy manbai bo’lishi mumkin..

Тadbirkorlarning shaхsiy jamg’armalari ularning ko’pchiligi uchun o’z sarmoyasini investitsiyalash yo’li bilan moliyalashtirishning asosiy manbai hisoblanadi. Ekspertlar o’z korхonasini tuzish uchun zarur bo’lgan mablag’ning yarmi bo’lg’usi mulkdor hisobidan sarflanishi kerak deb hisoblashadi. Bu shuni anglatadiki, bo’lg’usi tadbirkor o’z korхonasini tuzish uchun yetarli mablag’ ko’lida bo’lishidan avval bir necha yil jadal ishlashi va pul to’plashi kerak.

Oila a’zolarining va do’stlarning pullari o’z sarmoyasini investitsiyalash yo’li bilan moliyalashtirishning eng ommalashgan manbai hisoblanadi. Lekin o’ylab ko’rish va kuyidagi kator savollarga javob berish kerak. Ular korхonani boshkarishda ishtirok etishni хohlashmaydimi? Agar korхona inkirozga uchrasa nima bo’ladi? Bu o’zaro munosabatlaringizni bo’zmaydimi?

O’z sarmoyasini investitsiyalash yo’li bilan moliyalashtirish korхonaning bir kismini bir yoki bir necha sheriklarga sotish orkali ham amalga oshirilishi mumkin. Sheriklar o’z pullarini investitsiya kilishsa zarur umumiy mablag’ni to’plash oson kechadi. Birok sheriklar bir-birlari bilan til topishlari kerak, bu har doim ham oson bo’lavermaydi. Chunki o’z biznesini boshlovchi ko’p kishilar mustakil karor kabul kilishni хohlashadi, shirkat kabi mukobil yo’l noreal bo’lishi mumkin.