"tadbirkorlik va boshqaruv" fakulteti "raqamli iqtisodiyot" kafedrasi

Bozor iqtisodiyoti
–
bu tovar ishlab chiqarish, ayirboshlash va pul muomalasi 
qonun-qoidalari asosida tashkil etiladigan va boshqariladigan iqtisodiy tizimdir. 
Bunday iqtisodiyot erkin tovar-pul munosabatlariga asoslanib, uning negizida tovar 
va pulning turli shakllardagi harakati yotadi, u iqtisodiy monopolizmni inkor etadi. 
Ayrim adabiyotlarda bozor iqtisodiyoti –bozor xo‗jaligi subyektlari iqtisodiy xatti-
harakatlarining erkin, mustaqil ravishda yuz berishi va ularning tovar-pul mexanizmi 

---

7 
orqali bir-biriga bog‗lanib muvofiqlashuvi deb baho beriladi. Bozor iqtisodiyotida 
bozor aloqalari butun tizimni, uning barcha bosqichlari –ishlab chiqarish, 
ayirboshlash, taqsimlash va iste‘mol jarayonlarini hamda iqtisodiy munosabatlarning 
barcha subyektlarini qamrab oladi.Shuni ham e‘tiborda tutish kerakki, hozirgi 
sharoitda o‗rtacha rivojlangan iqtisodiyotda 24 mln.dan ortiq turdagi tovarlar mavjud 
bo‗lib, har yili ularning 1/10 qismi yangilanib turadi. Bunday sharoitda bozorning 
ishtirokisiz tovar turlari va hajmi bo‗yicha talab va taklifni tartibga solishni tasavvur 
ham qilib bo‗lmaydi. Bu esa bozorning vazifasini hech qanday markazlashtirilgan 
rejalashtirish idoralari muvaffaqiyatli bajara olmasligining yaqqol dalilidir. Bozor 
iqtisodiyoti esa eng samarali va muammolarni tezlik bilan hal eta oluvchi ijtimoiy-
iqtisodiy tizim hisoblanadi. 
Bozor iqtisodiyoti subyektlari tarkibiga tadbirkorlar ham, o‗z mehnatini 
sotuvchiishchilar ham, pirovard iste‘molchilar, ssuda kapitali egalari va qimmatli 
qog‗ozlar egalari ham kiradi. Odatda, bozor xo‗jaligining barcha asosiy subyektlari 
uchta guruhga bo‗linadi: uy xo‗jaliklari, korxonalar (tadbirkorlik sektori) va davlat. 
Uy xo„jaliklari
– iqtisodiyotning iste‘mol sohasida faoliyat ko‗rsatuvchi
asosiy tarkibiy birlik. Uy xo‗jaliklari doirasida moddiy ishlab chiqarish va xizmat
ko‗rsatish sohalarida yaratilgan tovar va xizmatlar iste‘mol qilinadi. Bozor
iqtisodiyotida uy xo‗jaliklari mulk egasi hamda ishlab chiqarish omillarini yetkazib
beruvchilar hisoblanadi. Iqtisodiy resurslarni sotishdan olingan pul daromadlari
shaxsiy ehtiyojni qondirish uchun sarflanadi.