Tadbiqiy mexanika

Kuch sarflanishi 5-10 daqiqa davrga cho’zilishi kerak.

Har qanday holatta ham bosim (yuklama)ning to’satdan va keskin ishlatiliga yo’l qo’ymang.

Cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun namunaning o’rganing va siqilish boshlanishini aniqlang.

Siqilish vaqtida kuchlanish boshqa oshirilmaydi, balki ko’proq kamayib boradi.

Cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun namuna materialiga qarab, uzilish sekin yoki keskin yuz beradi.

Sinov vaqtida harakatlanuvchi strelkadan maksimal bosim (yuklama) ko’rsatkichini oling va uni yozib qo’ying.

Dinomometrdagi harkatlanuvchi strelkani nolga o’rnating.

Cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun namunani mahkamlash qurilmasining kallaklaridan olib tashlang.

Vazmin g’ildirak (maxovik)ni to’liq yo’ing va bosim (yuklama) ramasini pastga oxirigacha tushurib qo’ying.

Cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun namuna uzilgandan so’ng L_F uzunligini aniqlash uchun namunaning ikkita uchi ehtiyotkorlik bilan uzilish nuqtasiga biriktiriladi va ikkita nazorat belgisi o’rtasidagi masofa chizg’ich yordamida o’lchanadi.
1.1. Jadval namunaning o’lchangan miqdorlari.

O’lchash
Namuna raqami	Material	FmkN	Lomm	LFmm
1	EN AW-2007 alyuminiy		30
2	CW-004A mis		30
3	CW614Njez		30
4	11 SMn po’lat		30

WP 300.20 Ma’lumotlar olish tizimidan foydalanilganda shakl o’zgarishining kuchlanishga bog’liqligi qiymatlari tajriba vaqtida hisoblab chiqiladi va ular ham o’lchovlar fayliga yozib qo’yiladi.

Ushbu bosqichda ΔL = 6,0mm uzayishi uchun ε shakl o’zgarishi va σ kuchlanishning hisoblab chiqilishi 11SMn30 po’lat material yordamida misol sifatida ko’rsatamiz.

Sarflangan kuchlanish 12,13 kN.ga teng

Shakl o’zgarishi va kuchlanish formulaga muvofiq quyidagicha hisoblab chiqiladi.
(1.13)

Cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun barcha namunalar uchun 6 mm diametrli yakuniy ko’ndalang kesim yuzasini aniqlash formulasiga muvofiq.

(1.14)

Shakl o’zgarishi bo’yicha biz quyidagilarga ega bo’lamiz:

(1.15)

Shakl o’zgarishi quyidagiga teng:

1 .8-rasm: CHo’zilish yuzasidan sinovlar uchun to’rtta namuna uchun shakl o’zgarishi (deformasiya)ning kuchlanishga bog’liqligi diagrammasi.

(1.16)

11SMn30 kuydirib yumshatilgan po’lat uchun shakl o’zgarishining kuchlanishga bog’liqlik diagrammasi uchun biz bir juft miqdorga ega bo’lamiz (σ = 429N/mm 2 / ε = 20%). Tajriba vaqtida o’lchangan bosim (yuklama)-uzaytirish barcha qiymatlari uchun shakl o’zgarishining kuchlanishga bog’liqligi bir juft miqdori hisoblab chiqilgandan so’ng, cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun po’lat namuna uchun shakl o’zgarishining kuchlanishga bog’liqligi egri chizig’ini yaratishimiz mumkin.

Navbatdagi diagramma cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun to’rtta namuna uchun shakl o’zgarishining kuchlanishga bog’liqligi egri chiziqlarini namoyish qiladi. Bu material xossalari o’rtasida ahamiyatli solishtirishni amalga oshirishimiz mumkinligini anglatadi. Cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun jezdan tayyorlangan namuna (CW614N) yeng katta cho’zilish kuchlanishini, biroq eng past qattiqlikni ham namoyon qiladi. Mis (CW004A) qattiqligi o’rtacha dia’azonda bo’ladi. Mis yanada pastroq cho’zilish kuchlanishiga ega. Alyuminiy (EN AW-2007) biroz kuchliroq, faqat mis kabi elastik. po’lat ko’proq qattiqlik holatida o’rtacha mustahkamlikni namoyish qiladi. Qo’shimcha ravishda aniq plastiklikni kuzatish mumkin. Bu yerda kuydirib yumshatilgan po’lat sovuqlayin ishlov berishdan o’tkaziladi.

Cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun barcha namunalarda R_m cho’zilish kuchlanishiga rishilgandan so’ng keltirilgan kuchlanish bilan Qo’shimcha ravishda materiallarning alohida uzaytirilganligi munosib e’tiborga loyiq. Bu yerda 1.8-rasm diagramma quyidagi fikr-mulohaza bilan solishtirilganda aniq zidlik mavjud: Sovuqlayin ishlov berishda materiallardagi kristall tarkiblar shaklini o’zgartiradi va aralashib ketadi, shu tufayli ular elastik va plastik shakl o’zgarishi (deformasiya) vaqtida ularning harakatlanishida blokirovkalanadi. Bu materiallarning cho’zilish kuchlanishini va mo’rtlik (sinuvchanlik) darajasini oshiradi. Dastlab diagrammada ko’rsatilishicha, oshirilgan kuchlanish, ya’ni shakl o’zgarishi va taalluqli ravishda, sovuqlayin ishlov berilishi bilan mustahkamlik go’yoki kamayadi, shundan so’ng materialda kelgusi shakl o’zgarishi uchun kerakli deformasiya ham kamayadi. Cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun namuna yaqindan ko’rib chiqilganda, bunday ta’sir cho’zilish yuzasidan sinovda hisobga olinmasligi ma’lum bo’ladi. Bu plastik shakl o’zgarishi vaqtidagi torayish. Siqilish jarayoni aslida muayyan joydagi ko’ndalang kesimning kamayishidan iborat. Amalda shakl o’zgarishining kuchlanishga bog’liqligi diagrammasidagi shakl o’zgarishi (deformasiya) aslida original ko’ndalang kesimga asoslangan (1). SHunga qaramay, eng katta shakl o’zgarishi (deformasiya) kichikroq ko’ndalang kesimda yuz beradi. U tajriba davom ettirilganda uzluksiz kichrayib boradi, shu tufayli Ushbu ko’ndalang kesimdaga asl kuchlanish uzluksiz oshib boradi (2). Ushbu bosqichda ΔL = 6,0 mm uzaytirish uchun σ asl kuchlanishni hisoblab chiqish bosqichlari 11SMn30 po’lat material yordamida misol sifatida ko’rsatiladi. F sarflangan kuchlanish 12,13 kN.ga teng. Asl kuchlanish (4.6) formulaga muvofiq aniqlanadi (40-bet), bunda asl kuchlanish uchun formula biroz o’zgartiriladi.

(1.17)

ΔL = 6,0 mm uzaytirish bilan 5,45 mm diametrli ko’ndalang kesim biroz o’zgartirilgan formulaga muvofiq quyidagiga teng:

(1.18)

Shakl o’zgarishi bo’yicha biz quyidagilarga ega bo’lamiz:

(1.19)

Kuchlanish 20%ga teng 11SMn30 kuydirib yumshatilgan po’lat uchun shakl o’zgarishining kuchlanishga bog’liqlik diagrammasi uchun biz haqiqiy bir juft miqdorga ega bo’lamiz (σ r = 520N/mm 2 / ε = 20%). Tajriba vaqtida o’lchangan bosim (yuklama)-uzaytirish barcha qiymatlari uchun shakl o’zgarishining kuchlanishga bog’liqligi haqiqiy bir juft miqdori hisoblab chiqilgandan so’ng, cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun po’lat namuna uchun shakl o’zgarishining kuchlanishga bog’liqligi haqiqiy egri chizig’ini yaratishimiz mumkin.

Navbatdagi diagramma cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun po’lat namuna uchun shakl o’zgarishining kuchlanishga bog’liqligi texnik va haqiqiy egri chiziqlarini namoyish qiladi. Bu Siqilish ta’sirining yengil solishtirilishini amalga oshirish imkonini beradi.

Cho’zilish yuzasidan sinovlar uchun barcha namunalarda texnik ifodalaniilar bir xil tartibda ishlatilishi tufayli shakl o’zgarishining kuchlanishga bog’liqlik diagrammalari bir-birining o’rtasida taqqoslanadigan bo’lib qoladi. Qo’shimcha ravishda, texnik ifodalanii turi Qo’shimcha ustunlikka ega bo’lib, R_m cho’zilish kuchlanishiga har doim F eng katta kuchlanishli nuqtada erishiladi. Ushbu joyni moddiy ifodalanishda aniqlash mumkin emas.

R_eH plastiklikning yuqori chegarasi har ikki ifodalaniida deyarli bir xil. R_eL plastiklikning pastki chegarasi, boshqa tomondan, plastik deformasiya dia’azonida va taalluqli ravishda, Siqilish dia’azonida torroq (ensizroq). R_el plastiklikning pastki chegarasi ikki ifodalani turi bo’yicha farqlanadi; u faqat texnik ifodalanii orqali aniqlanishi mumkin.

ε kuchlanish ko’rsatkichi ushbu deformatsiya dia’azonida dastgoh elastikligi ustunligi sababli biroz ko’proq.

Yanada aniq kuchlanish ko’rsatkichi kengayishni aniq o’lchash qurilmasi bilan namuna kuchlanishini bevosita o’lchash yoki dastgoh elastikligi (faqat quyida nomlanadigan elastiklik bilan) ta’sirini ko’rib chiqish orqali aniqlanishi mumkin.

Qurilmaning elastikligi hisobga olingan holda, namunaning haqiqiy uzaytirilishini aniqlash uchun biz K_t tuzatish koeffitsientidan foydalanamiz.

Juda ishonchli transport fiksatori bilan cho’zilish yuzasidan sinovlar yordamida K_t mashina elastikligini aniqlashdan iborat.

IZOH: Qurilmaga hech qachon 20 kN ko’rsatkichdan yuqori bosim (yuklama) qo’llamang. Qurilma bundan katta kuchlanish uchun mo’ljallanmagan. 20 kN ko’rsatkichdan yuqori har qanday bosim (yuklama) ham gidravlik va mexanik tarkibiy qismlar jiddiy shikastlanishiga olib keladi.

Agar mahkamlash qurilmasi kallaklari uskunaga hali o’rnatilmagan bo’lsa:

- Mavjud bo’lish ehtimoliga ega har qanday tarkibiy qismlarni olib tashlang.

- Vazmin g’ildirak (maxovik)ni to’liq oching va bosim (yuklama) ramasini yuqoriga oxirigacha ko’taring.

- Mahkamlash qurilmasi kallagini surilma o’zak bilan pastdan siqilish uchun namuna bilan tortib qo’ying.

- Mahkamlash qurilmasi kallagini gayka yordamida yuqoridan uzun bolt bilan tortib qo’ying.

M10 rezbali kallakli transport fiksatoridan foydalaniladi. Bu 40 mm metrajli va 10 mm diametrli S45 po’latdan tayyorlangan kalta mutanosib (proporsional) chiviqdan iborat.
IZOH: Qurilmaga hech qachon 20 kN ko’rsatkichdan yuqori bosim (yuklama) qo’llamang. Qurilma bundan katta kuchlanish uchun mo’ljallanmagan. 20 kN ko’rsatkichdan yuqori har qanday bosim (yuklama) ham gidravlik va mexanik tarkibiy qismlar jiddiy shikastlanishiga olib keladi.
– Transport fiksatorini mahkamlash qurilmasining pastki kallagiga qo’lda qanchalik kirgunicha burab qo’ying.

– Transport fiksatorini mahkamlash qurilmasining yuqori kallagiga qo’lda qanchalik kirgunicha burab qo’ying; buni amalga oshirish uchun mahkamlash qurilmasi kallagining o’zini aylantirib qo’ying.

– Mahkamlash qurilmasining yuqori kallagiga gayka qo’ying va mahkamlash qurilmasi kallagi yuqori to’singa biror-bir tirqishsiz mahkamlangunga qadar qo’lda yaxshilab tortib qo’ying. Buni amalga oshirishning imkoni bo’lmasa, sh’indelni gidravlik tsilindrdan burab chiqaring.

– Vazmin g’ildirak (maxovik) yordamida yengil dastlabki taranglikni hosil qiling.

– Dinamometrdagi harakatlanuvchi strelkani nolga o’rnating.

–Oraliq ta’sirini minimallash uchun namunaning yengil dastlabki tarangligini (maksimum 0,5 kN) hosil qiling.

– Strelka ko’rsatkichini indikator ‘lastinasi qarshisidagi ishchi qismni taxminan 8-10 mm.ga tortib qo’ying va dumalatib ishlov berilgan kallakli vint yordamida mahkamlang. Shkala ko’rsatkichini “0”ga o’rnating.