Tabiiy va aniq fanlar ta’limi” kafеdrasi «biologiya fаni оyligi» ni o`tkаzish bo`yichа uslubiy tаvsiyalаr Urganch 2016

Хоrazm vilоyati xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va

ularning malakasini оshirish instituti

“Tabiiy va aniq fanlar ta’limi” kafеdrasi

«BIOLOGIYA fаni оyligi» ni o`tkаzish

bo`yichа USLUBIY Tаvsiyalаr




Urganch 2016
«BIOLOGIYA fаni оyligi» ni o`tkаzish bo`yichа

USLUBIY Tаvsiyalаr
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida har yili biologiya fanidan mart oyida “Fan oyligi” o‘tkaziladi. Fan oyligini o‘tkazishga mahalliy sharoitlarni inobatga olib, ijodiy yondoshgan holda quyidagilarga e’tibor qaratish tavsiya etiladi.

1.DTS talablari asosida o‘quvchilarning biologiya fani asosida egallashlari lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalari monitoringini aniqlash;

2.Tahlillar asosida o‘quvchilarning biologiya fan bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarida aniqlangan bo‘shliqlarni to‘ldirishga qaratilgan chora-tadbirlarni belgilash;

3.O‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish, yuqori sifat samaradorlikka erishish, fanlar yo‘nalishidagi yangiliklarni izlab topish va ta’lim jarayoniga tadbiq etish, o‘quvchilarning hozirgi zamon fan va texnikasini o‘rganishga bo‘lgan intilishlarini o‘stirish;

4.Ta’lim jarayonida o‘qituvchi va o‘quvchilar hamkorligida mahorati, iqtidori va qobiliyatini yana ham kengroq namoyish qilib ko‘rsatish;

5.O‘quvchilar nazariy olgan bilimlarini amaliyotda qo‘llash ko‘nikma va malakalarini hosil qilishda dars jarayonida o‘quv-laboratoriya jihozlaridan, ko‘rgazmali tajribalardan unumli foydalanish;

6.Biologiya fanidan yaratilgan elektron darslik va vertual laboratoriya, o‘quv film qo‘llanmalaridan dars jarayonida samarali foydalanish usullarini namoyish eta bilishi;

7.O‘qituvchi va o‘quvchilarni fan sohasida olib borilayotgan ishlar va yangiliklar bilan tanishtirish;

8.O‘qitish jarayonida ilg‘or pedagogik texnologiyalardan, kompyuter texnikasidan foydalanib dars tashkil etish, zamonaviy laboratoriya o‘quv-jihozlaridan samarali foydalanish;

11. Biologiya fаnigа hissа qo`shgаn shаrqning buyuk аllоmаlаri: Abu Rayhоn Bеruniy, Ahmad Al Farg`оniy, Al Boxoriy, Abu Ali Ibn Sinо va Mirzо Ulug`bеklarning hаyoti vа ijоdiga bog`ishlangan kechalar va davra suhbаtlаri o`tkаzish.

12. Vilоyatdа, tumаndа, shаhаrdа fаоliyat ko`rsаtаyotgаn «Eng yaхshi biologiy fani хоnаsi uchun» tanlovlar tаshkil qilish.

13. Har bir sinfda o`qitishning zamonaviy usullaridan foydalangan holda va “Dars muqaddas”, “O`rgan-o`rgat”, “Ustoz-shogird” “Maxorat maktabi” tadbirlariga tayanib ochiq darslar o`tkazish.

14.Mazkur fan bo‘yicha ochiq darslarni o‘tkazishda ilg‘or pedagogik texnologiyalardan foydalanib dars ishlanmalari tayyorlanadi hamda ular asosida darslar tashkil qilinadi va ilg‘or ish tajribalarni o‘rganish asosida ommalashtiriladi. Maktabda tabiiy fanlar yo‘nalishlari bo‘yicha tashkil etilgan metodbirlashma rahbarlari, ilg‘or o‘qituvchilar tomonidan o‘qitish samaradorligini oshirishga qaratilgan dars ishlanmalari, test topshiriqlari, didaktik materiallar va nazorat ishlari to‘plamlarining tayyorlanishi tavsiya qilinadi. O‘quvchilarning ijodiy ishlari (krosvordlar, referatlar, bukletlar, qo‘lda yasalgan jihozlar) yuzasidan tanlovlar tashkil etiladi.

15. «Yosh biologlar» mаvzusigа bаg`ishlаngаn 5-9 sinf o`quvchilаri o`rtаsidа bеllаshuvlаr tаshkil qilish.

16.O‘quvchilarning “Bilimlar bellashuvi”da biologiya fanlaridan ishtirokini o‘rganish, o‘quvchilar bilimidagi bo‘shliqlarni aniqlash, ularni to‘ldirish choralarini ko‘rish, iqtidorli o‘quvchilarni aniqlash, qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarish va ma’naviy rag‘batlantirish.

17.Shuningdek, umumta’lim maktablarida o‘tkazilgan “Bilimlar bellashuvi” natijalari tahlillari asosida o‘quvchilar bilimida aniqlangan bo‘shliqlarni to‘ldirish yuzasidan chora-tadbirlar ishlab chiqish. Maktabda mazkur predmetlarga doir devoriy gazetalar chiqarish, fanlar bo‘yicha qiziqarli ma’lumotlar, internet sahifalaridan olingan fan yangiliklari haqidagi materiallarni berish maqsadga muvofiqdir.

18.Maktabda o‘quvchilarni fanga qiziqtirish maqsadida fan to‘garaklari mashg‘ulotlarini yanada qiziqarliroq tarzda o‘tkazish tavsiya etiladi.

19.Maktablarda “Qushlar bizning do‘stimiz”, “O‘zbekiston Qizil Kitobiga kiritilgan o‘simliklar”, “Gullar bayrami”, “O’simliklar so’zlaydi”, “Tomchida hayot aksi”, “Qiziqarli biologiya”, “Tabiat toza bo`lsa, dori ham darkor emas”, “Bilimdonlik cho‘qqisi” kabi fan kechalari, qiziqarli bahs-munozaralar tadbirlar va tematik albomlar tanlovlari o‘tkazilishi ijobiy samara beradi.

20.Mahalliy imkoniyatlardan kelib chiqqan holda shahar, viloyat markazlaridagi oliy o‘quv yurtlari professor-o‘qituvchilari, olimlar, darslik mualliflari bilan uchrashuvlarni tashkil etish, maktablarda o‘quvchilarining ijodiy ishlaridan namunalar asosida ko‘rgazmalar tashkil etilishi maqsadga muvofiqdir.

21.O’quvchilarni fan oyliklarini his qilishlarini ta`minlash maqsadida ma’naviy merosimizni o`rganish maqsadida tarixiy obidalarga (“Ma’mun akademiya”si, Avesto majmuasi, Al-Xorazmiy, Al-Beruniy yodgorliklariga) sayohatlar uyushtirish.

22.Ommaviy axborot vositalarida fan oyligi tadbirlarini yoritib borish.
Fan oyligini yakunlash

Biologiya fani oyligi yakuniga bag‘ishlangan tadbir o‘tkaziladi. Ushbu tadbir maktab rahbariyati o‘qituvchilar jamoasini yoshlarga bilim berishdagi qilgan mehnatlarining sarhisobini, ulardagi ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish borasida qilingan ishlarni qadrlash va baholash maqsadida tashkil qilinadi. Fan oyligi davomida maktabda o‘tkazilgan turli tadbirlarni tashkil etish va o‘tkazishda faol qatnashgan fan o‘qituvchilari va o‘quvchilar taqdirlanadilar. Maktablarda o‘tkazilgan fan oyliklari yuzasidan tayyorlangan hisobotlarni to‘plab, maktab metodbirlashmalarida saqlanadi.

Biologiya faniga oid turli noan’anaviy testlardan na’munalar ilova qilinadi.

1. To`qimalar turlarini aniqlang va jadvalga har bir rasm ostiga mos raqamlarni yozing.

1) silliq tolali muskul; 2) ko`ndalang yo`lli muskul; 3) kubsimon epiteliy; 4) neyron; 5) yurak muskuli; 6) suyak; 7) yasssi epiteliy



1. To`qimalar turlarini aniqlang va jadvalga har bir rasm ostiga mos raqamlarni yozing.

1) silliq tolali muskul; 2) ko`ndalang yo`lli muskul; 3) kubsimon epiteliy; 4) neyron; 5) yurak muskuli; 6) suyak; 7) yasssi epiteliy

2	3	6	1	7	5	4

2. Rasmda berilgan yurak qismlariga mos raqamlarni yozing aniqlang.

	Yurak qismlari	Raqamlar
	o'ng bo'lmacha
	o'ng qorincha
	chap bo'lmacha
	chap qorincha
	aorta
	yuqorigi kovak vena
	pastki kovak vena
	o'pka arteriyasi
	o`pka venasi

2. Rasmda berilgan yurak qismlariga mos raqamlarni yozing aniqlang.

	Yurak qismlari	Raqamlar
	o'ng bo'lmacha	8
	o'ng qorincha	9
	chap bo'lmacha	6
	chap qorincha	7
	aorta	1
	yuqorigi kovak vena	4
	pastki kovak vena	5
	o'pka arteriyasi	2
	o`pka venasi	3

3. To`qimalarni ularning xususiyatlari bilan juftlang.

1	epiteliy to`qima			A	hujayralarida miofibril tolachalar bo‘lib, ular muskul tolasining qisqarish-yozilish xususiyatini ta'minlaydi.
2	biriktiruvchi to`qima			B	U odam organizmining barcha to‘qima va organlari ishini boshqaradi.
3	nerv to`qimasi			C	o‘zaro zich joylashgan hujayralardan iborat.bu to`qima hujayralari tez ko‘payish xususiyatiga ega.
4	muskul to`qimasi			D	bu to‘qimaga suyaklar, qon, limfa, tog‘ay va paylar kiradi.
Javob:		1-	2 -			3 -	4 -

3. To`qimalarni ularning xususiyatlari bilan juftlang.

1	epiteliy to`qima			A	hujayralarida miofibril tolachalar bo‘lib, ular muskul tolasining qisqarish-yozilish xususiyatini ta'minlaydi.
2	biriktiruvchi to`qima			B	U odam organizmining barcha to‘qima va organlari ishini boshqaradi.
3	nerv to`qimasi			C	o‘zaro zich joylashgan hujayralardan iborat.bu to`qima hujayralari tez ko‘payish xususiyatiga ega.
4	muskul to`qimasi			D	bu to‘qimaga suyaklar, qon, limfa, tog‘ay va paylar kiradi.
Javob:		1-C	2 -D			3 - B	4 - A

4. Bezlarni ularning funksiyasi bilan juftlang.

№	Bezlarning xususiyati							№	bezlar
1	Bu bez to‘rtta bo‘lib, qalqonsimon bezning orqa yuzasiga yopishib turadi							A	buyrak usti bezlari
2	aralash bez, birinchi bel umurtqasi ro‘parasida joylashgan							B	ayrisimon bez
3	bo‘yinning oldingi qismida hiqildoqni old va yon tomonlaridan yopib turadi							C	qalqon oldi bezlari
4	Bu bez to‘sh suyagining orqa yuzasida joylashgan							D	me’da osti bezlari
5	urug‘don va tuxumdon kiradi							E	jinsiy bezlar
6	o‘ng va chap buyraklarning ustki qismida joylashadi							F	qalqonsimon bez
Javob:		1 -	2 -	3 -	4 -	5 -	6 -

4. Bezlarni ularning funksiyasi bilan juftlang.

№	Bezlarning xususiyati							№	bezlar
1	Bu bez to‘rtta bo‘lib, qalqonsimon bezning orqa yuzasiga yopishib turadi							A	buyrak usti bezlari
2	aralash bez, birinchi bel umurtqasi ro‘parasida joylashgan							B	ayrisimon bez
3	bo‘yinning oldingi qismida hiqildoqni old va yon tomonlaridan yopib turadi							C	qalqon oldi bezlari
4	Bu bez to‘sh suyagining orqa yuzasida joylashgan							D	me’da osti bezlari
5	urug‘don va tuxumdon kiradi							E	jinsiy bezlar
6	o‘ng va chap buyraklarning ustki qismida joylashadi							F	qalqonsimon bez
Javob:		1 - C;	2 - D;	3 - F;	4 - B;	5 - E;	6 - A

5. Harakatli va harakatsiz birikkan suyaklarga mos raqamlarni jadvalning o`ng tomoniga yozing.

1) tirsak 3) tizza 5) chakka 7) kaftusti 9) panja 11) yelka

2) peshana 4) son-chanoq 6) pastki jag` 8) ensa 10) boldir-tovon 12) tepa

suyaklarning birikish turi	javob raqamlar
harakatli
harakatsiz

5. Harakatli va harakatsiz birikkan suyaklarga mos raqamlarni jadvalning o`ng tomoniga yozing.

1) tirsak 3) tizza 5) chakka 7) kaftusti 9) panja 11) yelka

2) peshana 4) son-chanoq 6) pastki jag` 8) ensa 10) boldir-tovon 12) tepa

suyaklarning birikish turi	javob raqamlar
harakatli	1, 3, 4, 6, 7, 9, 10, 11.
harakatsiz	2, 5, 8, 12.

6. Quyida berilgan kasalliklarni me'da-ichaklarning yallig‘lanish va yuqumli kasalliklarga ajrating va mos raqamlarni jadvalning javob raqamlar qismiga yozing.

1) gastrit; 2) qorin tifi; 3) salmonelloz; 4) enterit; 5) vabo: 6) dizenteriya; 7) kolit; 8) botulism; 9) virusli gepatit.

kasallik turi	javob raqamlar
me'da-ichaklarning yallig‘lanish kasalliklari
me'da-ichaklarning yuqumli kasalliklari

6. Quyida berilgankasalliklarni me'da-ichaklarning yallig‘lanish va yuqumli kasalliklarga ajrating va mos raqamlarni jadvalning javob raqamlar qismiga yozing.

1) gastrit; 2) qorin tifi; 3) salmonelloz; 4) enterit; 5) vabo: 6) dizenteriya; 7) kolit; 8) botulism; 9) virusli gepatit.

kasallik turi	javob raqamlar
me'da-ichaklarning yallig‘lanish kasalliklari	1, 4, 7
me'da-ichaklarning yuqumli kasalliklari	2, 3, 5, 6, 8, 9

7. Quyida berilagan fikrlarning qaysilari to`g`ri? Javoblar jadvaliga “ha” yoki “yo`q” so`zlarini yozing.
A. Odam bosh skeletida miya qismi yuz qismiga nisbatan katta.

B. Hayvonlar bosh skeletining yuz qismi miya qismiga nisbatan yaxshi rivojlangan.

C. Odam bosh skeletining yuz qismi miya qismiga nisbatan yaxshi rivojlangan.

D. Murakkab va nozik qo`l harakatlarni bajarishda, ayniqsa, qo‘1 bosh barmog‘ining roli nihoyatda katta.

E. Murakkab va nozik qo`l harakatlarni bajarishda, ayniqsa, qo‘1 ko`rsatkich barmoqning roli nihoyatda katta.

F. Odamning tik yurishi uning chanoq suyaklari va chanoq bo‘shlig‘ining kattalashuviga sabab bo‘lgan.

G. Hayvonlarning orqa oyoq suyaklari oamning oyoqlariga nisbatan kuchli rivojlangan.

bo‘lishiga olib keldi.

Javob:

A	B	C	D	E	F	G

7. Quyida berilagan fikrlarning qaysilari to`g`ri? Javoblar jadvaliga “ha” yoki “yo`q” so`zlarini yozing.
A. Odam bosh skeletida miya qismi yuz qismiga nisbatan katta.

B. Hayvonlar bosh skeletining yuz qismi miya qismiga nisbatan yaxshi rivojlangan.

C. Odam bosh skeletining yuz qismi miya qismiga nisbatan yaxshi rivojlangan.

D. Murakkab va nozik qo`l harakatlarni bajarishda, ayniqsa, qo‘1 bosh barmog‘ining roli nihoyatda katta.

E. Murakkab va nozik qo`l harakatlarni bajarishda, ayniqsa, qo‘1 ko`rsatkich barmoqning roli nihoyatda katta.

F. Odamning tik yurishi uning chanoq suyaklari va chanoq bo‘shlig‘ining kattalashuviga sabab bo‘lgan.

G. Hayvonlarning orqa oyoq suyaklari oamning oyoqlariga nisbatan kuchli rivojlangan.

bo‘lishiga olib keldi.

Javob:

A	B	C	D	E	F	G
ha	ha	yo`q	ha	yo`q	ha	yo`q

8. To`g`ri fikrlarni aniqlang. Javoblar jadvaliga “ha” yoki “yo`q” so`zlarini yozing.

Sun’iy nafas oldiriladigan kishi

1. Tekis joyga chalqancha yotqiziladi. 

2. Boshi tagiga yostiq qo‘yiladi.

3. Yelkasi tagiga yostiq qo‘yiladi. 

4. Bemorning og‘ziga ikki qavat bint yopiladi.

5. Bir minutda 12-15 marta, har 4-5 sekundda og‘ziga puflanadi. 

6. Bir minutda 20-30 marta, har 2-3 sekundda og‘ziga puflanadi. 

7. Agar bemorning yuragi ishlab turgan bo‘lsa, to uning o‘zi nafas ola boshlaguncha sun'iy nafas oldirish davom ettiriladi.

8. Bemorning labi yara tishlari qonagan bo‘lsa u og‘izdan burunga usulida sun'iy nafas oldiriladi.

9. Bemorning labi yara va tishlari qonagan bo‘lsa u og‘izdan og`izga usulida sun'iy nafas oldiriladi.

Javob:

1	2	3	4	5	6	7	8	9

8. To`g`ri fikrlarni aniqlang. Jadvalga “ha” yoki “yo`q” so`zlarini yozing.

Sun’iy nafas oldiriladigan kishi

1. Tekis joyga chalqancha yotqiziladi. 

2. Boshi tagiga yostiq qo‘yiladi.

3. Yelkasi tagiga yostiq qo‘yiladi. 

4. Bemorning og‘ziga ikki qavat bint yopiladi.

5. Bir minutda 12-15 marta, har 4-5 sekundda og‘ziga puflanadi. 

6. Bir minutda 20-30 marta, har 2-3 sekundda og‘ziga puflanadi. 

7. Agar bemorning yuragi ishlab turgan bo‘lsa, to uning o‘zi nafas ola boshlaguncha sun'iy nafas oldirish davom ettiriladi.

8. Bemorning labi yara tishlari qonagan bo‘lsa u og‘izdan burunga usulida sun'iy nafas oldiriladi.

9. Bemorning labi yara va tishlari qonagan bo‘lsa u og‘izdan og`izga usulida sun'iy nafas oldiriladi.

1	2	3	4	5	6	7	8	9
ha	yo`q	ha	ha	ha	yo`q	ha	ha	yo`q

9. Berilgan misollarga mos raqamlarni jadvalning “raqamlar” qismigaga yozing.

№	Misol	№	Misol	Muskulning ishi	Raqamlar
1	qo‘lni oldinga ko‘tarib turish	6	qo‘lni yuqoriga ko‘tarib turish	Muskulning statik ishi
2	yurish	7	sakrash
3	qaldirg`och holati	8	yozish	Muskulning dinamik ishi
4	yugurish	9	startoldi holati
5	tik  turish	10	gapirish

9

. Berilgan misollarga mos raqamlarni jadvalning “raqamlar” qismigaga yozing.

№	Misol	№	Misol	Muskulning ishi	Raqamlar
1	qo‘lni oldinga ko‘tarib turish	6	qo‘lni yuqoriga ko‘tarib turish	Muskulning statik ishi	1,3,5,6,9
2	yurish	7	sakrash
3	qaldirg`och holati	8	yozish	Muskulning dinamik ishi	2,4,7,8,10
4	yugurish	9	startoldi holati
5	tik  turish	10	gapirish

10. Katta qon aylanish doirasida qon qanday organlar orqali o`tish ketma - ketligini ifodalagan holda tegishli raqamlarni kataklarga yozing.

1) aorta qon tomiri; 2) yuqorigi va pastki kovak venalar; 3) o‘ng bo‘lmacha; 4) yirik, o‘rta va mayda arteriya tomirlari; 5) venalar; 6) to‘qima va organlar; 7) yurakning chap qorinchasi ;

10. Katta qon aylanish doirasida qon qanday organlar orqali o`tish ketma - ketligini ifodalagan holda tegishli raqamlarni kataklarga yozing.

1) aorta qon tomiri; 2) yuqorigi va pastki kovak venalar; 3) o‘ng bo‘lmacha; 4) yirik, o‘rta va mayda arteriya tomirlari; 5) venalar; 6) to‘qima va organlar; 7) yurakning chap qorinchasi ;

1

7

4

6

5

2

3


11. Tushirib qoldirilgan so`zlarni yozing.

1) Arterial qon bosimining normaga nisbatan ortishi _____________________deyiladi.

2) Arterial qon bosimining normaga nisbatan pasayishi ____________________deyiladi.
11. Tushirib qoldirilgan so`zlarni yozing.

1) Arterial qon bosimining normaga nisbatan ortishi gipertoniya deyiladi.

2) Arterial qon bosimining normaga nisbatan pasayishi gipotoniya deyiladi.
12. Muskullarni va ularning nafas olishda va nafas chiqarish harakatidagi muvofiqlikni aniqlang.

MUSKULLAR NAFAS OLISH HARAKATI

A. Tashqi qovurg`alararo muskullar qisqaradi 1) nafas olish harakati

B. Ichki qovurg`alararo muskullar qisqaradi 2) nafas chiqarish harakati

C. Diafragma qisqaradi

D. Bo`yin muskullari qisqradi

E. Qorin muskullari qisqaradi

A	B	C	D	E

12. Muskullarni va ularning nafas olishda va nafas chiqarish harakatidagi muvofiqlikni aniqlang.

MUSKULLAR NAFAS OLISH HARAKATI

A. Tashqi qovurg`alararo muskullar qisqaradi 1) nafas olish harakati

B. Ichki qovurg`alararo muskullar qisqaradi 2) nafas chiqarish harakati

C. Diafragma qisqaradi

D. Bo`yin muskullari qisqradi

E. Qorin muskullari qisqaradi

A	B	C	D	E
1	2	1	1	2

13. Ovqatning fizik (A) va kimyoviy (B) o‘zgarishlarini aniqlang va mos harflarnijadvalning o`ng tomoniga yozing.

ovqatning og‘iz bo‘shlig‘ida tishlar yordamida maydalanishi
ovqat ichaklarning mayatniksimon harakati natijasida maydalanishi
ovqat tarkibidagi yog‘larning lipazalar ta'sirida parchalanishi
ovqat tarkibidagi oqsillaning proteazalar ta'sirida parchalanishi
ovqat ichaklarning peristaltik harakati natijasida maydalanishi
ovqat tarkibidagi  uglevodlarning fermentlar ta'sirida parchalanishi

13. Ovqatning fizik (A) va kimyoviy (B) o‘zgarishlarini aniqlang va mos harflarnijadvalning o`ng tomoniga yozing.

ovqatning og‘iz bo‘shlig‘ida tishlar yordamida maydalanishi	A
ovqat ichaklarning mayatniksimon harakati natijasida maydalanishi	A
ovqat tarkibidagi yog‘larning lipazalar ta'sirida parchalanishi	B
ovqat tarkibidagi oqsillaning proteazalar ta'sirida parchalanishi	B
ovqat ichaklarning peristaltik harakati natijasida maydalanishi	A
ovqat tarkibidagi  uglevodlarning fermentlar ta'sirida parchalanishi	B

14. Jadvalda berilgan gormonlar qaysi bezlardan ishlab chiqariladi va qanday funksiyani bajaradi?

gormonlar	bezlar	funksiyasi
tiroksin
paratgormon
androgen va esterogen
mineralokortikoid
glukokortikoid
timozin
adrenalin
insulin

GORMONLAR

A. Qalqon orqa.

B. Buyrakusti.

C. Qalqonsimon.

D. Ayrisimon.

E. Me'da osti.

GORMONLARNING FUNKSIYALARI

1) gormoni organizmda mineral tuzlar almashinuvi boshqarilishida ishtirok etadi;

2) erkaklar va ayollarning jinsiy bezlari funksiyasini kuchaytiradi,

3) organizmda oqsil va uglevod almashinuvini boshqarishda ishtirok etadi;.

4) organizmida kalsiy-fosfor almashinuvini tartibga solib turadi;

5) jinsiy bezlar funksiyasini pasaytirib, bolaning balog‘atga yetishini susaytiradi;

6) qondagi qand moddasining ortiqcha qismi jigar va muskul to‘qimalarida glikogen moddasi sifatida zahira holda to‘planishini ta'minlaydi.

7) arterial qon bosimini oshiradi, yurak qisqarishini tezlashtiradi, to‘qimalarda moddalar almashinuvini kuchaytiradi;

8) 65% dan ko‘prog‘i yod moddasidan iborat. Bu gormon organizmda moddalar almashinuvi jarayoni normal o‘tishida muhim rol o‘ynaydi.
14. Jadvalda berilgan gormonlar qaysi bezlardan ishlab chiqariladi va qanday funksiyani bajaradi?

gormonlar	bezlar	funksiyasi
tiroksin	C	8
paratgormon	A	4
androgen va esterogen	B	2
mineralokortikoid	B	1
glukokortikoid	B	3
timozin	D	5
adrenalin	B	7
insulin	E	6

GORMONLAR

A. Qalqon orqa.

B. Buyrakusti.

C. Qalqonsimon.

D. Ayrisimon.

E. Me'da osti.

Zarur adаbiyotlаr
1. Karimоv I.A Barkamоl avlоd-O`zbеkistоn taraqqiyotining pоydеvоri. -T.: “Sharq”, 1997 y.

2. Karimоv I.A. Yuksak ma’naviyat-еngilmas kuch.-T.: «Ma’naviyat», 2008 y.

3. Matеmatik fanidan uzviylashtirilgan DTS va o`quv dasturlari Rеspublika ta’lim markazi Tоshkеnt -2010.

4. Allamuratоv M. va bоshkalar. Umumiy urta ta’lim maktablarida biоlоgiya fanidan amaliy va labоratоriya mashgulоtlarini utkazish buyicha uslubiy kullanma. T., "Talkin", 2007.

5. Aminоv B., T.Tilоvоv. Оdam va uning salоmatligi. Ukituvchi kitоbi. Tоshkеnt, "Ukituvchi" 2003y.

6. A.A’zamоv, A.Yusupоv. O’quvchilarga bilim bеrishda innоvatsiоn usullardan fоydalanish. Tоshkеnt 2006 yil.

7. Babanskiy Yu.K. Х,оzirgi zamоn umumta’lim maktabida o’qitish mеtоdlari - T.:Ukituvchi, 1990.

8. 5-9 sinflar uchun yaratilgan yangi elektron darsliklar.

Saytlar:

1. www.nambiolog.zn.uz

2. www.ziyonet.uz

3. www.ziyouz.uz

4. www.ta’lim.uz

5. www.uzedu.uz

Tabiiy va aniq fanlar ta`limi

kafedrasining o`qituvchilari: Begliyev S.