Tabiiy fanlarning zamonaviy kon sepsiyasi

Abu Ali Ibn Sino. 
Abu Ali al-Husayn ibn Abdulloh ibn al- 
Hasan ibn Ali (980.8, Afshona qishlog‘i - 1037.18.6, H amadon 
shahri, Eron) - jahon fani taraqqiyotiga ulkan hissa q o ‘shgan o ‘rta 
osiyolik buyuk qomusiy olim. G ‘arbda Avitsena nomi bilan m ash­
hur. Jahon madaniyati tarixida qomusiy bilim ga ega b o ‘lgan yirik 
arbob sifatida alohida o ‘rin tutadi. U fanning turli sohalariga oid 
450 dan ortiq asar yozadi. Ularda tibbiyot, musiqa, falsafa, etika, 
ilohiyotshunoslik, ijtim oiy-siyosiy tilshunoslik, estetika masalalari 
atroflicha ko‘rib chiqilgan. Olim yaratgan “Kitobi ash-shifo” 21
19

---

tom dan iborat bo‘lib, falsafiy bilimlar qomusi hisoblanadi, o ‘z ichiga 
4 ta katta bo‘lim (mantiq, fizika, matematika, metafizika)ni oladi.
Abu Ali ibn Sino buyuk alloma va 
mutafakkirdir. U Buxoro yaqinidagi 
Afshona qishlog‘ida tug‘ilib, Hama- 
don shahrida vafot etgan. Ibn Sinodan 
qolgan m a‘naviy m e‘ros taxminan 280 
nomdan ziyodroqdir. Ular tibbiyot, fal­
safa, mantiq, psixologiya, axloq, mu- 
siqa, 
farmakologiya 
va 
boshqa 
sohalarga bag‘ishlangan.
Olimning “ Shifo kitobi”, “Tib qonun­
lari”, “Bilimlar kitobi”, “Tabiat durdo- 
nasi” kabi asarlari mashhurdir. Borliqni 
talqin etishda Ibn Sino Forobiy izidan borib, uni “vujudi vojib” va 
“vujudi mumkin”dan iborat, deb e ’tirof etadi. “Vujudi vojib” birin­
chi sabab vazifasini bajaradi. “Vujudi mumkin” esa uning oqibatidir. 
Yaratilishi doimiy boTganligi uchun yaratilgan “vujudi mumkin” ham 
abadiydir. Olimning sababiyatga oid mulohazalari ham e ’tiborga mo- 
likdir. Unga ko‘ra, sabablar moddiy (muayyan holatni keltirib chiqa- 
ruvchi sabab), faol (muayyan holatni o ‘zgartiruvchi sabab), shakliy 
(turli xil quvvatlar bilan bog‘langan sabab) va tugallovchi (barcha 
sabablaming pirovard maqsadi) sabablardan iboratdir [5].
Ibn Sinoning tabiiy-ilmiy va gumanitar fanlar taraqqiyotiga 
qo‘shgan hissasi haqida so‘z borganda quyidagilami ta’kidlash kerak: