Tabiiy fanlar va geografiya Fakulteti dekani: dots. V. Azizov

CHiqindilarni  yo

’q  qilish.  SHahar  aholisi  soni  QMCHni  to’plash  va  yo’q  qilish, 

shuningdek,  ularni  zararsizlantirishning  eng  maqbul  variantini  tanlash  borasidagi  ishlar 

ko

’lamini  belgilashga  xizmat  qiluvchi  asosiy  omillardan  biri  hisoblanadi.  Ayni  paytda  shahar 

aholisi  soni  asosan  qishloq  aholisining  ko

’chib  kelishi  hisobidan  ko’payib  bormoqda.  Bu  esa 

markazlarda  aglomeratlarning  zichlashuviga  sabab  bo

’lmoqda.  SHu  sababli  yirik  shaharlarda 

QMCHni  markazlashtiri-lgan  holda  to

’plash  va  tashish,  shuningdek,  chiqitlarni  tashuvchi 

stantsiyalar hamda ko

’p yuk tashiydigan transport yordamida chiqindilarni zararsizlantirib, qayta 

ishlaydigan  korxonalarning  faoliyat  yuritishini  ta

’minlaydigan  tizimni  tashkil  etish  maqsadga 

muvofiqdir.  Qattiq  chiqindilar  ko

’plab  murakkab  jismlardan  tashkil  topadi.  CHiqindilarni 

zararsizlantirishning  mavjud  turli  uslublari  orasida  mintaqada  chiqindilarni  yerga  ko

’mish 

(tashkil  etilgan  va 

“o’z-o’zidan”  paydo  bo’lgan  chiqindixona-poligonlarda)  keng  tarqalgan. 

Poligon  chiqindilarni  yo

’q qilishning oddiy va arzon yo’lidir. Bunday poligonlar namgarchilik 

kuchsiz  bo

’lgan  va  qum  tuproqli  yerlarda  joylashtiriladi.  Bunday  joy  bo’lmagan  taqdirda  esa, 

maxsus  suv  o

’tkazmaydigan  joyni  tashkil  etish  zarur.  Bu,  o’z  navbatida,  qo’shimcha  mablag’ 

sarflashni  talab  etadi.  Yer  uchastkasining  maydoni  undan  o

’rtacha  15-20  yil  davomida 

foydalanish  mumkinligi  hisobga  olingan  holda  tanlanadi.  Poligonlar  uchun  shahar  yaqinida, 

ayniqsa,  yirik  shaharlar  yaqinida  40-200  gektar  maydonni  topish  tobora  qiyinlashib  bormoqda. 

Har  yili  hosil  bo

’layotgan  maishiy  chiqindilarining  atigi  26  foizi  markazlashtirilgan  holda 

to

’planib,  ko’pchiligi  sanitariya-gigiena  talablariga  javob  bermaydigan  poligonlarga 

chiqarilmoqda  va  ko

’milmoqda.  Respublikadagi  mavjud  qariyb  2  ming  gektar  maydonni 

egallagan  170  ta  QMCH  chiqindixonaning  90  foizdan  ortig

’i  qoniqarsiz  holatda.  Ushbu 

chiqindixonalar  tegishli  muhandislik  himoya  chorasi  qo

’llanilmagan  holda  tashkil  etilgan, 

ularning atrof-muhitga yetkazayotgan ta

’sirini nazorat qilish tegishli darajada olib borilmayapti. 

Boz ustiga, maxsus mashinalar texnika bazasi chiqindilar miqdori ko

’payib borayotgani sababli 

ularni  o

’z vaqtida yig’ishtirib, chiqindixonaga chiqarib tashlashning udda-sidan chiqolmayapti. 

Ekologik  nuqtai  nazardan  shuni  ta

’kidlash joizki, chiqindilarni poligonlarda ko’mish natijasida 

o

’sha hududlarda yoqimsiz changning paydo bo’lishi va qo’lansa hid tarqalishiga olib kelmoqda. 

Poligon suv manbalarini if

los qiluvchi filьtratlar bilan birga atmosferaga metan va boshqa zaharli 

gazlarni  chiqarmoqda  hamda  yaqin-atrofidagi  havoni  ifloslantirmoqda.  Ushbu  uslubning  eng 

katta kamchiligi chiqindilarni poligonda ko

’mishda foydalaniladigan yashirin qimmatli moddalar 

va tarkibiy qismlarning yo

’qotilishi hisoblanadi.