Tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi dehqonov r. S

30

---

Agar oq nur tushayotgan (polixrom) b o 'lu , 
tarqalayotgan nur 
qisqa to’lqinlarga boy bo’ladi, ya'ni yon tomondan yoritilgan 
kolloid 
sistemalar ko’kimtir rangli bo’ladi. O’tayotgan nurda 
ular 
qizil 
rangda 
ko’rinadi.
Rele tenglamasiga konsentratsiyani kiritish uchun 
v-v
ni modda 
zichligiga ko’paytiramiz. 
С = v - V ■ p
(kg/m3). Zarrachalar sharsimon
deb faraz qilsak, 
V =
j ^ r - r 3 bo’ladi. Hamma doimiylami bitta 
K1 
bilan 
belgilasak Rele tenlamasi:
proportsional.
Kolloid zarrachalaming o ’lchami kichik bo’lgani uchun ulami eng 
yaxshi optik mikroskopda ham ko’rib b o’lmaydi. 1903 yilda Zigmondi 
va Ziddentoff yorug’likning tarqatilishini kuzatish mumkin bo’lgan 
asbob - ultramikroskop taklif etishdi. Uning yordamida ma'lum hajm W 
zoldagi zarrachalar soni sanaladi. Bitta zarrachaning massasini
У-’
rw
m
=
—
bo’yicha hisoblanadi.
Kolloid eritmani monodispers hisoblab, zarracha shar shaklida
(
6
.
2
)
Formuladagi — = r - xiralikni bildiradi.
J
 
о
0
T - dispers faza konsentratsiyasiga va zarracha radiusiga to’g’ri
V
4
desak, 
m = v -р = -7с гъ -p
yozish mumkin. Bu tenglamadan zarracha 
radiusi topiladi:
(6.3)
31

---

Agar zarrachalar kub shaklida bo’Isa, kub qirrasi uzunligi 
l
topiladi.
7 
Iе ' w
v - C ' W
~
у 
v p
Zarracha hajmini esa 
D . p
bo ’yichaxisoblanadi.
Nefelometrik usul dispers sistema tarqatgan num ing intensivligini 
o ’lchashga asoslangan. Bu usulda zol konsentratsiyasi va dispers faza 
zarrachasining o ’lchami aniqlanadi. Buning uchun Rele tenglamasini 
quyidagi ko’rinishda yozish mumkin. 
J
= 
k
-
c
 
v
К - С va V dan boshqa hamma parametrlarni birlashtirgan doimiy 
son. Usulning mohiyati shundaki, unda ikkita dispers sistema tomonidan 
tarqatilayotgan num ing intensivligi solishtiriladi. Zollar solingan 
kyuvetalar tushayotgan nur bilan yoritiladi. Eritilayotgan zollar 
balandliklarini 
o’zgartirib, 
ikkala 
zoldan 
tarqalayotgan 
nur 
intensivliklari tenglashtiriladi. Standart va tekshiriluvchi eritmalar:
a) bir xil hajmda va bir xil tabiatli zarrachalaming hajmiy 
konsentratsiyalari bilan;
b) bir xil hajmiy konsentratsiyali, lekin zarracha hajmlari bilan farq 
qilishi mumkin.
Ji=J2 b o’lganda ular uchun: a) Cihi= c2h2; b) Vihi= Y2h2 deb 
yozish mumkin.
Rele nazariyasiga asoslanib, Debay eritma xiraligini uning 
zarracha o ’lchami bilan bog’liqligi uchun quyidagi formulani taklif etdi: 
t
 
= H C M
■ С -konsentratsiya, kg/m3, H -umum lashtirilgan 
doimiylik.
M -m odda mitsellasining molekulyar massasi.
Debay tenglamasi jud a suyultirilgan eritmalar uchun to ’g’ri 
bo’ladi.