Tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi dehqonov r. S

34

---

bilan birga x ta 
n o
;
ioniga issiqlik harakati ham ta'sir ctadi. Natijada
qarshi ionlar diffuzion tarqaladi.
n o
; -
ionlarining konsentratsiyasi sirtdan uzoqlashgan sari kamayadi.
7.1-rasm. Qo’sh elektr qavatning tuzulishi
Potentsial aniqlovchi ionlar(n та) va qarshi ionlaming bir qismi (n- 
x)ta adsorbtsion qavatni hosil qiladi. Uning qalinligi gidratlangan ion 
diametriga teng (7.1- rasmda AB chiziq) qolgan (x ta) qarshi ion 
diffuzion qavatni hosil qiladi (BC oraliq).
Qattiq faza bilan eritma orasida potentsial farqi hosil bo’ladi va u 
termodinamik potentsial deyiladi -
qavatgacha ОС qiymati to ’g ’ri chiziq bo’ylab pasayadi.
Agar zolni elektr maydoniga joylashtirilsa, diffuzion qavatdagi 
bo’sh ushlangan ionlar bir elektrodga, zaryadlangan zarracha esa boshqa 
elektrodga yuqoridagi misolda qatodga tomon harakatlanadi. Misella 
xuddi AB chegarada ikkiga bo’linganga o ’xshaydi. Adsorbtsion va 
diffuzion qavatlar orasida boshqa potentsial hosil bo’ladi. Bu potentsial 
termodinamik potentsialning bir qismi bo’lib, elektrokinetik yoki dzeta
35

---

^-potentsial deyiladi. Elektroforetik tekshirishlarda zol chegarasining 
chiziqli tezligi bilan dzeta potentsial orasidagi bog’lanishni ifodalovchi 
quyidagitenglamadan foydalaniladi:
n - v
<7Л>
s
- muhitning dielektrik doimiyligi; 
s0-
elektrik doimiylik, 8,85 1 O'12 
f/m; H - tashqi maydon gradienti V/m; 
rj-
muhit qovushqoqligi, N-s/m2.
Zol chegarasining tezligi elektroforetik harakatchanlik 
u
bilan 
bog’liq.
Elektroforetik harakatchanlik potentsial gradienti IV da 1 m bo’lganda, 
yani H=1 V/m da zarrachaning 1 cekunda bosib o ’tgan yo ’lini 
xarakterlaydi.
tt
 
V
v
l
S ' 1
U
= — = 
V — =
— -
(7.2)
H
E
r - E
v 
J
E-
elektrodlar orasidagi potentsial farqi, V;
l- 
elektrodlar orasidagi masofa, m;
r- zol chegarasi, S - (m) masofani bosib o’tgan vaqt.
Elektroosmotik natijalar b o ’yicha dzeta potentsialni quyidagi 
formula bilan topiladi:
£ £ 0
J