Tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi dehqonov r. S

2[A
u
] 
+ 8HC1 + 3 0 2
2. A g20 + H 2 = 2[A g ]+ H 20
17

---

2H3A s03 + 3H 2S ->• [A
s
2S3] + 6H 20
Almashinish usulida hosil bo'ladigan kolloid zarrachalaming 
■
• li liiimlari 
o'zaro 
reaktsiyaga 
kirishuvchi 
eritmalaming 
I nnisentratsiyalariga bog’liq bo'ladi. Misol tariqasida:
4FeCl3+3IC|[Fe(CN)6] = Fe4[Fe(CN)6]3 + 12KC1 reaktsiyasi 
asosida hosil bo'ladigan berling zangori kolloid eritmasini olib ko'raylik 
(bular tajribada aniqlangan):
1. Agar temir (IH)xloridning 5ml 0. 005 N eritmasiga 0. 005N 
sariq qon tuzi eritmasidan 5ml qo'shib, uning ustiga 50 ml suv qo'shsak, 
berling zangorisini tiniq kolloid eritmasi hosil bo'ladi.
2. Agar 5 ml 0. IN FeCh eritmasiga K
4
[Fe(CN)6] ning 0.1 N
eritmasidan 5 ml quyib, ustiga 50 ml suv qo'shsak, loyqa eritma hosil 
bo'lib, berling zangorisi cho'km aga tushadi.
3. Agar FeCb ning 5 ml to'yingan eritmasiga K
4
[Fe(CN)6] ning 
to'yingan eritmasidan 5 ml qo'shsak, berling zangorisining geli hosil 
bo'ladi. Unga suv qo'shib suyultirish orqali berling zangorisini kolloid 
eritmasini hosil qilish mumkin.
Juda kichik zarrachalami hosil bo'lish tezligini quyidagi tenglama
С 
- С
bilan ifodalash mumkin: 
V = K
^
bu erda, Sr to'yingan eritma kontsentratsiyasi; S0’t.r o 'ta to'yingan 
eritma kontsentratsiyasi. S0-t , - St- farqi sistemadagi moddaning ortiqcha 
erigan qismiga to 'g ’ri keladi va krisstallaming hosil bo'lishi va o'sish 
tezligini aniqlovchi miqdor.
18

---

G idroliz reaksiyasi usuli. Bu usul bilan ko'pincha metall 
gidroksidlarining kolloid eritmalari olinadi. Buning uchun metall 
tuzlarini gidrolizlab, kam eriydigan gidroksidlar hosil qilinadi. Masalan, 
qaynab turgan distillangan suvga FeCl3 ning to ’yingan eritmasi qo'shilsa 
Fe(OH)3 gidrozoli xosil bo'ladi:
FeCl3 + 3H 20 = [Fe(OH)3 ] + 3HC1 
So'ngra:
Fe(OH)3 + HC1 = FeOCl + 2H 20
Bu reaktsiyalar natijasida xosil bo'lgan FeOCl (temir tuzi) qisman 
ionlarga 
parchalanadi: 
FeOCl = FeO+ + СГ. 
Bu 
ionlar 
Fe(OH)3 
zarrachalari atrofida ionlar qavati hosil qilib, kolloid sistemani barqaror 
qilib turadi.
B ug’la r kondensasiyasi. Bu usulning moxiyati shundan iboratki, 
gazsimon sistemada xarorat o ’zgarishi bug’ bosimi suyuqlik va qattiq 
jism ustidagi bug’ning muvozanat bosimidan yuqori bo’lishi mumkin va 
gaz fazada yangi suyuq yoki qattiq faza paydo bo’ladi. Sistema 
geterogen bo’lib qoladi, ferozollar (tutun, tuman) hosil bo’ladi.
E rituvchini alm ashtirish usuli. Bu usul ham fizik kondensatsiya 
usuliga kiradi. M a'lumki ba'zi organik kislotalar etil spirtida yaxshi, 
lekin suvda yomon eriydi. Bunday kislotalaming suvdagi kolloid 
eritmalarini hosil qilish uchun a w a l kislota spirtda eritiladi, so'ngra 
hosil bo'lgan eritmaga asta-sekin suv qo'shib suyultiriladi. Suv spirt 
bilan xar qanday nisbatda aralasha olganidan, spirtda erigan organik 
kislotalaming suvli spirtda eruvchanligi pasayib, uning suvdagi kolloid 
eritmasi hosil bo'ladi. Shu yo'l bilan masalan, oltingugurtning spirtdagi
19

---

eritmasiga suv qo'shib, oltingugurtning sutsimon kolloid eritmasini hosil 
j 
qilishi mumkin.