Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Tikonli artishok – Cynara scolymus L.
O‘simlikning tarqalishi. O‘rta Yyer dengizi mamlakatlari, Kanar orollarining qurg‘oqchil sharoitida ham o‘sadi.
Agrotexnik tadbirlar. Asosiy shudgor noyabr oyida 25 sm.gacha chuqurlikda o‘tkaziladi. Makkajo‘xori ekadigan “SON” agregati yordamida 40x40 sxemada qatorlab ekiladi. Ekish uchun ma’qul vaqt kuzda oktyabr-noyabr, bahorda mart-aprel oylari hisoblanadi. Gektariga qo‘lda uyalab ekilsa 6 kg, texnika yordamida 8 kg hisobida urug‘ 3-4 sm chuqurlikda ekiladi. Chopiq traktori yordamida yil davomida 3 marta (mart oyining o‘rtasi va iyun oyida) chopiq qilinadi. Ikkinchi yildan umuman chopiqqa hojat yo‘q, chunki to‘pbarglari o‘z atrofini o‘rab begona o‘simlik o‘sishiga yo‘l qo‘ymaydi. Bir vegetatsiya davomida gektar hisobiga 100 kg azotli, 70 kg fosforli va 30 kg kaliyli o‘g‘itlar solinadi. Artishokning yyer ustki qismidan birinchi yili gektar hisobiga 700-800 sentnyer, keyingi yillarda 1500-1700 sentnyer xo‘l massa olish mumkin. Hosildorlik 7-8 yili kamayadi. Artishok ekilgan maydondan 10 yilgacha hosil olish mumkin.
Xom-ashyo tayyorlanishi va uning sifati. Artishok o‘simligining bargini birinchi o‘rimi 70-80 sm.ga yetganda iyun oyi oxiri avgust oyi boshlarida, ikkinchi o‘rimi esa kech kuzda amalga oshiriladi.

Tibbiyotda qo‘llanilishi va kimyoviy tarkibi. Artishok O‘zbekiston uchun noan’anaviy, qimmatbaxo o‘simlik bo‘lib, farmatsevtika, oziq-ovqat sanoatida xom-ashyo sifatida foydalaniladi. Artishok o‘simligining bargida flavonoidli glikozidlar – sinarozid, skolimozid va sinarotrizid; fenolkarbon kislotalar mavjud. O‘simlik yyer ustki qismi tarkibidan glitsyerin kislotasi va polisahar id inulin topilgan. Gulo‘rni tarkibida oqsil moddalari, uglevodlar, karotin, inulin, katta miqdorda vitaminlar – tiamin, riboflamin, askorbin kislotalari mavjud.
Artishok o‘simligidan jigar, buyrak kasalliklarini davolashda ishlatiladigan preparatlar tayyorlanadi. Qandli diabed kasalligini davolashda foydalaniladi.
Tavsiyalar. Artishok o‘simligidan dorivor, oziq-ovqat, yem-xashak, manzarali o‘simlik sifatida foydalanish va Respublikamizning tog’‘oldi, lalmi yyerlarida katta plantatsiyalarni tashkil etish mumkin.