Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Kimyoviy tarkibi. Mahsulot tarkibida 0,12—1,20% efir moyi, oshlovchi moddalar, askorbin kislota (gulida 166 mg%, bargida 565 mg% gacha) va fenol-karbon kislotalar bo‘ladi.
Ishlatilishi. Tibbiyotda tog’‘rayhondan tayyorlangan preparatlar ichak atoniyasi (ichakning bo‘shashishi, zaiflanishi) kasalligida hamda ishtaha ochuvchi va ovqat hazm qilish jarayonini yaxshilovchi, balg‘am ko‘chiruvchi va tyerlatuvchi dori vositasi sifatida, efir moyi esa tish og‘rig‘ini qoldirishda ishlatiladi.
Dorivor preparatlari. Damlama. Mahsulot tyer haydovchi va ko‘krak kasalliklarida ishlatiladigan yig‘ma-choylar tarkibiga kiradi.
ANDIZ
O‘simlikning nomi. Qora andiz — Inula helenium L., astradoshlar — Astyeraceae (murakkabguldoshlar — Compositae) oilasiga kiradi (28-rangli rasm). Ko‘p yillik, bo‘yi 100—150 sm bo‘lgan o‘t o‘simlik. Poyasi bitta yoki bir nechta, tik o‘suvchi, syertuk, yuqori qismi shoxlangan. Ildizoldi bargi uzun bandli, yirik (barg plastinkasi 50 sm gacha bo‘ladi), elliðssimon yoki cho‘ziq tuxumsimon, o‘tkir uchli, asos qismi tomon toraya boradi. Poyadagi barglari maydaroq, cho‘ziq tuxumsimon, poyaning yuqori qismiga chiqqani sari kichraya boradi. Barg plastinkasi tishsimon qirrali, yuqori tomoni siyrak va qattiq tukli, pastki tomoni esa yumshoq, syertuk. Poyaning yuqori qismidagi barglari bandsiz, pastdagilari esa qisqa bandi bilan poyada ketma-ket o‘rnashgan. Gullari tillarangda bo‘lib, savatchaga to‘plangan. Savatchalar poya va shoxchalarning yuqori qismida qalqonsimon yoki shingilsimon gul to‘plamini tashkil etadi. Savatchaning o‘rama barglari chyerepitsaga o‘xshab joylashgan. Bargchalari tuxumsimon, qayrilgan va juda ko‘p tuklar bilan qoplangan. Savatcha chetidagi gullari sariq, tilsimon, o‘rtadagilari ham sariq, uchma tukli, naychasimon. Gullarning kosachabargi tukka aylanib ketgan, tojbargi va otaligi 5 tadan, onalik tuguni bir xonali, pastda joylashgan. Mevasi — cho‘ziq, to‘rt qirrali, jigarrang yoki qo‘ng‘ir pista. Iyul oyidan boshlab sentabrgacha gullaydi, mevasi avgustoktabr oylarida pishadi.