Tabiiy fanlar fakulteti biologiya kafedrasi

Yurakning  tuzilishi,  yoshga  xos  xususiyatlari.
  Yosh  bolalarning  yuragi 
o`lchami,  hajmi,  shakli,  joylashishi  bilan  kattalar  yuragidan  farq  qiladi.  Bolaning 
birinchi  yoshida  yurakning  bo`lmacha  va  qorinchalari  bir  tеkis  o`smaydi.  2 
yoshdan boshlab bir tеkis o`sadi, 10 yoshdan kеyin yurak bo`lmachalari o`sishdan 
orqada qoladi. Balog`atga еtish davrida yurak yana tеz o`sadi. 
Yurak ko`krak qafasi ichida to`sh suyagi orqasida ikkala o`pkaning o`rtasida 
joylashgan  bo`lib,  qon  aylanish  sistеmasining  markaziy  qismi  hisoblanib, 
muskullardan  tashkil  topgan  kovak  organ.  Yangi  tug`ilgan  bolalalarda  yurakning 
vazni  20-23  g,  4  yoshda  30  g,  5  yoshda  100  g,  10  yoshda  165-185  g,  15  yoshda 
250  g,  katta  yoshdagi  erkaklarda  220-300  g,  ayollarda  esa  180-220  g,  bo`ladi.  1 
yoshda  yurakning  vazni  yangi  tug'ilgan  chaqaloqnikiga  nisbatan  ikki  marta,  3 
yoshda  3  marta,  5  yoshda  4  marta,  10  yoshda    6  marta,  16  yoshda  11  ortadi.  Bu 
ortish asosan chap qorincha devorining qalinlashuvi hisobiga bo'ladi. 
Bolaning yoshi ortishi bilan yurakning hajmi ham ortib boradi: 1 yoshning 
oxirida  yurakning  hajmi  42  sm
3
,  7  yoshda  90  sm
3
,  14  yoshda  130  sm
3
,  katta 
odamda 280 sm
3
 ni tashkil etadi. 
Yurak  devori  3  qavatdan:  ichki-endokard, o'rta-muskulli,  ya'ni  miokard  va 
tashqi  perikarddan  iborat.  Yurak  4  kameradan  tashkil  topgan  bo'lib,  o'ng  va  chap 
bo'lmalar  hamda  o'ng  va  chap  qorinchalardan  iborat.  Yurakda  4  ta  klapan  bo'lib, 
chap  bo'lma  bilan  chap  qorincha  o'rtasida  2  tavaqali klapan, o'ng bo'lmacha  bilan 
o'ng  qorincha o'rtasida  3  tavaqali klapan,  char  qorincha  bilan aorta  o'rtasida, o'ng 
qorincha  bilan  o'pka  arteriyasi  o'rtasida  yarim  oysimon  klapanlar  joylashgan 
bo'ladi. Ular orqali qon faqat bir tomonga harakatlanadi. Yurak kameralari orqali 1 
minutda katta odamda 5 litr qon o'tadi.  

---

Yurakning  asosiy  ishi  nasos  singari  vena  qon  tomirlaridagi  qonni  so'rib, 
arteriya qon tomirlariga o'tkazishdan iborat. Yurakning bu ishi uning bo'lmacha va 
qorinchalarining  devorlaridagi  muskullarning  ritmik  ravishda  qisqarishi  va 
kengayishi  orqali  amalga  oshadi. Bo'lmacha  va  qorinchalarning  qisqarishi  sistola, 
kengayishi  diastola  deyiladi.  Yurakning  bo'lmacha  va  qorinchalarining  bir  marta 
qisqarib-bo'shashishi  yurakning  bir  ish  sikli  deb  ataladi.  Sistola  0,3  sek,  diastola 
0,5 sek davom  etadi.  Katta odam  yuragi  tinch holatda  1  minutda  70-72  marta  ish 
siklini bajaradi. Har bir ish sikliga 0,8 sek sarflanadi.