Табиий шифо воситалари 3-китоб тошкент

Халқ табобатида чойўтдан фойдаланиш 
Халқ табобатида чойўтнинг ўзи ёки унинг бошқа гиёҳлар билан 
биргаликда аралашмаси шифобахш таркиблар тузишда ишлатилади. Бу гиёҳ 
қуйидаги касалликларда фойдали ҳисобланади: 

Бош оғриғи ва бош айланишида; 

Ошқозон ва ичак касалликларида (ич кетиш ва оғриқлар билан 
кузатиладиган колит ва энтеритларда); 

Жигар ва ўт қопи касалликларида; 

Сийдик тутолмаслик, буйрак ва сийдик пуфаги касалликларида; 

Юрак қон-томир касалликлари ва ревматизмда; 

Турли хилдаги шамоллаш жараёнларида; 

Йўтал, бронхит ва туберкулёзда; 

Ошқозон яраси ва 12-бармоқли ичак касалликларида; 

Геморрой, подагра ва ишиасда; 

Тери касалликларида. 
Чойўт иштаҳани очади, ичакларнинг фаолиятини яхшилайди, сийдик 
ажралишини кўпайтиради, ошқозон-ичак трактидан паразитларни хайдайди, 
организмга умумтикловчи таъсир қилиб, тинчлантирувчи ва оғриқни 
қолдирувчи восита сифатида фойдаланилади.

---

Аюпов Равшан Хамдамович 
80 
 
Беҳи табиий дармондори сифатида 
Кам ейишдан ҳеч кимни иситма тутмайди, 
Кўп ейишдан эса бир кунда юзлаб олам ўлади. 
Маҳмуд Ҳасаний 
Беҳини араблар «сафаржал», форслар «беҳ», турклар «ҳайва» ва руслар 
«айва» деб аташади. Беҳининг нок-беҳи, қува беҳи, нон беҳи, ширин беҳи, 
нордон беҳи каби навлари бўлиб, улардан мураббо, қиём ва мармеладлар 
тайёрланади. Қуритилган беҳини айни пишган пайтида авайлаб осиб 
қўйилса, у уй ҳавосини тозалаб, ёқимли ҳид таратиб туради ва баҳоргача 
сақланади. Беҳи меваси таркибида 12% гача қанд, 5% гача органик 
кислоталар, эфир мойлари, пектин, ошловчи моддалар, С витамини, темир, 
мис, кальций тузлари, уруғи таркибида эса 20 фоиздан зиёдроқ мой ва бўёқ 
моддалари мавжудлиги беҳининг фазилатларга қанчалик бойлигини 
кўрсатади. Беҳи меваси ва уруғларининг шифобахшлиги қадимдан маълум ва 
машҳурдир. Абу Али ибн Сино ҳам беҳи мевасидан тайёрланган дамлама ва 
қайнатмаларнинг дизентерия, ич кетиш, йўғон ичакнинг яллиғланиши ва 
бошқа касалликларни даволашда ишлатилишини кўрсатиб кетган. Беҳи мойи 
жигар, буйрак ва бошқа касалликларга ҳамда турли яраларга даво сифатида 
ишлатилган. Халқ табобатида беҳи меваси ва уруғлари, шарбати, дамлама ва 
қайнатмаси билан камқонлик, астма, ич кетиш, юрак, сариқ диабет, қорин 
оғриғи, энтероколит, бавосир, тиш оғриғи, шамоллаш, иштаҳасизлик, 
бедармонлик, йўтал, меъда, жигар, буйрак касалликларини даволашган. 
Аллома Муҳаммад Ҳусайн «Даволар хазинаси» китобида беҳининг 
шифобахшлиги тўғрисида шундай деб ёзган:
«Беҳиларни ейиш васвасани қувади, бош оғриғини тузатади, меъда ва 
жигарга қувват бағишлайди, иштаҳа очади, болани тушишдан асрайди, оғиз 
ҳидини йўқотади, юрак ва мия қизиши ҳамда мастликни бартараф қилади, 
кўнгил айниши, қусиш, бўшашишни йўқ қилади. Хафақон ва сариқ касаллигига 
қарши фойда беради». 

---

Аюпов Равшан Хамдамович 81 
Аммо беҳининг хушбўй мевасини истеъмол қилишга баъзи бир 
чегараланишлар ҳам мавжуд: 
 Беҳини кўп истеъмол қилиш ични қотириши мумкин. Айниқса, 
эмизикли аёллар болани эмизганда беҳидаги ошловчи моддалар сут 
орқали чақалоққа ўтиб, унинг ичини қотиради. 
 Беҳи устидаги тивитнинг халқум ва овозга зарари бор. Агар у 
жароҳатга сепилса, қон кетишни тўхтатади. 
 Ширин ва нордон беҳилар шарбатидан бир кунда бир марта истеъмол 
қилиш миқдори 70 граммдан ошмаслиги керак. 
 Нордон беҳи меъдага қувват беришда ширин беҳига нисбатан 
кучлироқдир. Унинг суви нафас йўли ва ўпкани даволашда ёрдам 
беради, чанқоқни қолдириб, пешобни ҳайдайди.