Табиатдан фойдаланишнинг геоэкологик

Tabiiy-texnik  geotizimlarni  makon  va  vaqtda  loyihalash  tamoyili. 

Har  bir 

---

 

64 

landshaft  (geotizim)  murakkab  (hududiy),  makon  va  vaqtdagi  ochiq  tizim  bo`lib,  u  bir 

butun  geografik  qobiqni  bir  qismi  hisoblanadi,  shuningdek  u  bir  qator  morfologik 

qismlardan  iborat.  Geotizimga  bo`lgan  ta`sir  natijasida  tabiat,  xo`jalik  va  axolining 

tizimlarida  o`zgarish  zanjiri  vujudga  keladi  (chunki  geotizimda  yotiq  va  tik  yo`nalishlar 

bo`yicha  komponentlar  hamda  ayrim  qismlar  orasida  bog’liqlik  mavjud),  bu  hol  tezda 

salbiy oqibatlarga  olib kelishi  mumkin. 

Tabiiy-texnik  tizimlarni  loyihalashda  vazifa  murakkablashadi:  tabiat  bilan  texnika 

o`rtasida o`zaro aloqani hisobga olib, loyihalash yo`li bilan barqaror yuqori sifatli holda 

tabiat    va  texnik  qismlarni  mavjud  bo`lishiga  erishi  lozim.  Loyihalash  dorisiga  hozirda 

me`yorlar,  chegaralar  va  tabiat  orqali  kiritiladi.  Loyihalanilayotgan    ob`ektni  tizimli 

harakterda  ekanligini  hisobga  olib  loyihani  vujudga  keltirishda  landshaftni  bir  butun 

holdagi  hususiyatini  saqlab  qolish  uchun  uning  barcha  komponentlarni  xususiyatlarini 

to`la-to`kis  muhofaza  qilish  lozim  bo`ladi.  Masalan,  er  usti  va  grunt  suvlarini 

musaffoligini saqlab qolish uchun  havo bilan tuproq birinchi navbatda toza bo`lish kerak. 

CHunki  chiqindilarni  aksariy  qismi  tuproqqa  tushadi,  ular  yuvilib  suv  havzalariga 

qo`shiladi. 

Qishloq  xo`jalik  geotextizimlarini  loyihalashda  bu  tamoyil  texnik  qismlar  ayrim 

holdagi shunchaki  bo`laklar emas, balki murakkab tizim bo`lib tabiiy va texnik elementlar, 

ya`ni qishloq xo`jalik ekinzorlari, infratarkibi, aholi punktlari, o`rmon va boshqa qishloq 

xo`jaligi bo`lmagan uchastkalarni bir-birlari bilan bog’liq tizim deb tushuniladi. Tamoyilni 

hisobga  olish  geotextizimni  xududiy  tarkibini  optimallashtirish  yo`li  bilan  amalga 

oshiriladi,  ularni  turlicha  geoekologik  optimal  holda  saqlash  bilan  erishiladi. 

Optimallashtirish  tabiiy  resurslardan  oqilona  foydalanishni  hududiy  tashkil  qilish  bilan 

erishiladi,  bunda  landshaftlarni  shakllari,  o`lchamlari  va  shuningdek  qo`shni  qishloq 

xo`jalik  geotextizimlarini  joylashishini  hisobga olinadi. 

Qishloq  xo`jalik  geotextizimlarini  optimal  geoekologik  xilma  xilligini  ta`minlash 

uchun  ekinzorlar  turlarini  ko`paytirish  taklif  qilinadi.  Qishloq  xo`jalik  geotextizimlari 

tabiiy  geotizimlariga  nisbatan  kam  xilma  xilligi  bilan  tavsiflanadi,  shuning  uchun  ham 

ularni  tashqi  ta`sirlarga  barqarorligi  kamroq.  Buning  uchun  qishloq  xo`jalik 

geotextizimlarining tarkibisini «murakkablashtiradi‖, ya`ni almashlab ekishni tadbiq qilish 

---

 

65 

ancha  samara  beradi.  Almashlab  ekishni  turli    rotatsion  sxemalarni  amalda  qo`llash 

ekinzorlarni  turli  tumanligini  ta`minlaydi.  Bu  bilan  tuproq  tarkibini,  hosildorligini 

yaxshilashga  erishiladi.  SHuningdek  ixotazorlarni  bunyod  etish  deflyatsiyani  sharoitiga 

qarab  o`rmonzorlar,  suv  havzalari,    rekreatsiya  tizimlarini  vujudga  keltirish  ham 

muhitning  yaxshilanishi  va aholining  yashash sharoitlarini  qulayligini  ta`minlaydi.