2.Табиий ресурслардан фойдаланишнинг устивор йўналишлари
Табиий бойликлардан фойдаланиш маълум стратегия ва тактикага асосланиши лозим, чунки уларнинг баъзилари тугалланадиган, тикланмайдиган гурухларга оид бўлса, колганлари тугамайдиган ва тикланиш хусусиятига эга. Баьзан тугамайдиган ресурслардан жуда кучли даражада фойдаланилиши туфайли маълум давргача уларнинг амалда кулланилиши чекланади, чунки улар мутлако яроксиз ёки сифатсиз холга келиши мумкин.
Минерал хомашёлардан фойдаланишда маълум илмий таъмойилга асосланиш ута зарур. Бу борада мажмуалилик таъмойили жуда ҳам мухимдир. Табиатда фақат бир элементдан ташкил топган кадзилма бойлик камдан-кам учрайди, кўп холларда 2-3 ва ундан кўп, баъзан 15-20 хил фойдали элементлардан ташкил топган конлар учрайди. Кондан фойдаланишда аксарият керакли бойлик ажратиб олинган ҳолда, колганлари (масалан, сочилма элементлар) агдарма сифатида терриконларда туплана боради, бу жараёнда уларнинг сифати бузилади, исроф бўлади, атроф-муҳитга зарар келтиради.
Ушбу нохўш ходисанинг олдини олиш ва кўпрок иқтисодий самара олиш мақсадида конлардан мажмуали фойдаланиш, яъни барча фойдали элементларни бир вақтда ажратиб олишни йулга куйиш айни муддаодир, бу ҳамма жихатдан ҳам фойдалидир, атроф-муҳит зарар курмайди, ортикча терриконлар вужудга келмайди, яйловлар майдони кискармайди.
Демак, минерал хомашёлардан фойдаланишда мажмуалилик тамойили устувор бўлган ҳолда унга ҳамма конларда мунтазам риоя қилиши мақсадга мувофиқ,. Суғориладиган ерлар иқтисодий жиҳатдан энг самарали эканлиги барчага аён. Бирок, сугорма ерлардан олинадиган ялпи маҳсулот миқдори ва уларнинг таннархи турли вохаларда турлича, бошқача айтганда иқтисодий самара бўйича бир-бирларидан кескин фарк. қилади.
Бундай ахволни таҳлил қилиш натижаларига кура, ҳамма гап ернинг мелиоратив ҳолатида эканлигига такалади. Дарвоке, иқтисодий самара устун бўлган вохаларда тупроқ-мелиоратив шароит экинларнинг ўсиши учун қулайлиги билан тавсифланади ва аксинча. Мелиоратив ахвол огир бўлган вилоятларда сувдан фойдаланиш ҳам издан чиккан, яъни гектар ҳисобига сарф қилинадиган сув миқдори катталиги билан ажралиб туради.
Ер сувдан омилкорлик билан фойдаланиш ва иқтисодий самарага эришиш учун энг аввало ерларнинг мелиоратив ҳолатини тубдан яхшилаш, сувдан расамадига яраша фойдаланиш технологиясини жорий этиш ва шундан сунг агротехник ва агромелиоратив тадбирларни куллашга утиш маъкул. Чунки ерларни обдон шурсизлантирмагунча унга минерал угит солиш ва бошқа тадбирлар самарадорлиги мутлак сезилмайди ёки наф бермайди.
Вохаларда ерлардан фойдаланиш энг аввало тупроқ мелиоратив ҳолатини тубдан яхшилаш, экинларни сугоришни меъёрий кўрсаткичлар асосида амалга ошириш (сугориш техникасини янада такомиллаштириш) устувор йўналиш бўлиши лозим.
Мазкур йўналишдаги тараққиёт боскма-босқич амалга оширилиши назарда тутилади, ерларнинг мелиоратив шароити огир бўлган Куйи Амударё, Куйи Зарафшон, Мирзачул, Карши чулидан бошланиши мақсадга мувофиқ.
Табиатдан фойдаланиш жараёнида колган барча ресурслар бўйича ҳам энг устувор йўналишлар аниқланиши ва ҳаётга татбик, этилиши бозор иқтисодиёти шароитида мухим аҳамият касб этади, чунки табиатдан фойдаланишда дунё андозаларига асосланиш юқори иқтисодий самара беради, табиат потенциалидан тўлиқ ва тўғри фойдаланиш имконига эга бўлинади.
Do'stlaringiz bilan baham: |