Tabiatda biogen elementlarning tarqalishi

Aim.uz

Tabiatda biogen elementlarning tarqalishi

         Kimyoviy elementlarning  yer  qobig’ida tarqalishi turlicha. Yer qobig’ini nisbatan kam elementlar hosil qilgan. Yer qobig’ining 50% ni kislorod, 25% ni kremniy tashkil etadi. O’n sakkizta element – kislorod, kremniy,alyuminiy, temir, kalsiy, natriy, kaliy, magniy, vodorod, titan, uglerod, xlor, fosfor, azot, oltingugurt, marganes, ftor, bariylar yer qobig’i massasining 99,8% ni tashkil etadi.  Qolgan barcha elemetlarning  massaulushlari birgalikda 0,2 % ga  teng.

         Tirik organizmlar yer qobig’ida kimyoviy elementlarning qayta taqsimlanishida  faol qatnashadi.  Yer yuzasida tirik organizmlar  faoliyati natijasida turli miqdorda minerallar, tabiiy kimyoviy moddalar hosil bo’ladi. Masalan, suyakli tirik organizmlar atrof – muhitdan kalsiyni ajratib olib o’z tanasiga yig’adi. Tog’  jinslari, masalan temir rudasi hosil bo’lishida mikroorganizmlar   faoliyati natijasi ekanligi aniqlangan.

         O’z navbatida  yer qobig’ining ustki qismida ro’y  berayotgan o’zgarishlar tirik organizm kimyoviy tarkibiga ham ta’sir qiladi. Yer qobig’i, tuproq, dengiz  suvi, o’simliklar, hayvonlar kimyoviy tarkibini o’rganish (27-jadval) shuni ko’rsatadiki, yer qobig’i va dengiz suvi tarkibidagi barcha  kimyoviy  elementlar  tirik organizmlarda ham uchraydi. Demak,  yer qobig’i va tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi bir-biriga o’xshashdir.

 

27.Jadval. A.P.Vinogradov bo’yicha kimyoviy elementlarning(mass. %) yer qobig’ida,tuproqda, dengiz suvida, o’simliklar va hayvonlar tarkibidagi miqdori

 

Element	Yer qobig’i	Tuproq	Dengiz suvi	Osimliklar	Hayvonlar
O	49,4	49,0	85,82	70,0	62,4
Si	27,6	33,0	5