Tabiat haqidagi ilk tasavvurlarning shakllanishi

Markaziy osiyoda dastlabki evolutsion qarashlar

• O’rta asrlarda yevropada tabiiy fanlar inqirozga uchragan bir paytda, Markaziy Osiyoda u anchagina rivojlangan. Markaziy Osiyo olimlari tabiiy fanlarning shu jumladan biologiya fanining rivojlanishiga juda katta hisssa qo’shganlar.
• Shu sababli Markaziy Osiyoning IX – XV asrlarda ijod qilgan buyuk olimlari Yevropaning XVI – XVII asr buyuk olimlarining munosib o’tmishdoshlari sanaladi.

Abu Nasr Farobiy botanika, zoologiya, odam anatomiyasi va tabiatshunoslikning boshqa sohalarida mushohada yuritgan.

• U inson organizmi yaxlit sistema ekanligi, turli kasalliklar oziqlanish tartibining o’zgarishi bilan bog’liqligini ko’rsatadi. Olim inson dastavval hayvonot dunyosidan ajralib chiqqan, shu sababli odamda hayvonlardagi ba’zi bir o’xshashliklar saqlanib qolgan degan fikrlarni ilgari suradi.
• Farobiy tabiiy va sun’iy tanlanishni etirof etgan.

Abu Rayhon Beruniy (973—1048) ta’kidlashicha, tabiat 5 ta elementdan: bo`shliq, havo, olov, suv va tuproqdan yaratilgan. U Ptolomeyning yer olamning markazi bo`lib, u harakatlanmaydigan sayyoradir, degan ta’limotiga tanqidiy ko`z bilan qaragan. Beruniy yer Quyosh atrofida harakatlansa ajab emas, deb o`ylagan va u yumaloq shaklga ega degan.

• Abu Rayhon Beruniy (973—1048) ta’kidlashicha, tabiat 5 ta elementdan: bo`shliq, havo, olov, suv va tuproqdan yaratilgan. U Ptolomeyning yer olamning markazi bo`lib, u harakatlanmaydigan sayyoradir, degan ta’limotiga tanqidiy ko`z bilan qaragan. Beruniy yer Quyosh atrofida harakatlansa ajab emas, deb o`ylagan va u yumaloq shaklga ega degan.

• Abu Rayhon
• Beruniy
• (973-1048)

Bu dalillar Beruniy Kopernikdan 500 yil avval Quyosh sistemasining tuzilish asoslarini to`g`ri tasavvur qilganligidan darak beradi. Beruniy «Hindiston» va «Geodeziya» nomli asarlarida Yevropaliklardan taxminan 450 yil oldinroq yer kurrasining g`arbiy pallasida yaxlit bir quruqlik (keyinchalik Amerika deb nomlangan qit’a) mavjudligini aytib o`tgan. Uning fikriga ko`ra, yer yuzasida doimo o`zgarishlar sodir bo`lib turadi. Jumladan, suvsiz joylarda asta-sekin daryolar, dengizlar paydo bo`ladi, ular ham, o`z navbatida, joyini o`zgartiradi va hokazo.

• Bu dalillar Beruniy Kopernikdan 500 yil avval Quyosh sistemasining tuzilish asoslarini to`g`ri tasavvur qilganligidan darak beradi. Beruniy «Hindiston» va «Geodeziya» nomli asarlarida Yevropaliklardan taxminan 450 yil oldinroq yer kurrasining g`arbiy pallasida yaxlit bir quruqlik (keyinchalik Amerika deb nomlangan qit’a) mavjudligini aytib o`tgan. Uning fikriga ko`ra, yer yuzasida doimo o`zgarishlar sodir bo`lib turadi. Jumladan, suvsiz joylarda asta-sekin daryolar, dengizlar paydo bo`ladi, ular ham, o`z navbatida, joyini o`zgartiradi va hokazo.