Tabiat bilan tanishtirish va ekologik tarbiya fanidan O`qitish materiallari tayyyorlov yo`nalishi

Test javoblari:
1. D 6. C
2. C 7. A
3. D 8. D
4. A 9. B
5. B 10. A
Test javoblari:

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

T/r	Nazariy bilimlarni baholash	ball
1	Savollarga to‘liq javob berish, misol dalil keltirish.	5
2	Savollarga noto‘liq javob berish	4
3	Savollarga qisman javob berish	3
4	Savollarga umuman javob bermaslik	2
	Ish va ish joylarini tashkil etish.
6	-Ish va iish joylarini to‘g‘ri tashkil etish, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishda maqbul ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarish. -Ishlarni mustaqil rejalashtirish va bajarish.	5
7	-Ishlab chiqarish talimi ustasining ko‘magi bilan. Ish va ish joylarini to‘g‘ri tashkil etish, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishda maqbul ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarish. -Ishlarni mustaqil rejalashtirish va bajarish.	4
6	Ish yoki ish joyini tashkil etish ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda maqbul ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarishda ba’zi xatolikga yo‘l qo‘yganligi ishni etarli darajada rejalashtira olmaganligi va bajara olmasligi.	3
7	Ish yoki ish joyini tashkil etish ma’lum ravishda xatolarga yo‘l qo‘yish va asosiy ish usulini etarli darajada o‘zlashtira olmasligi.-Ishni mustaqil rejalashtira olmasligi va bajara olmasligi.Xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilmasligiishlab	2

1. 
   ilova
   

Tezkor savol javob

1. Ekologiya so`zi qaysi so`zdan olingan?
2. Ekologiya faniga birinchi bo`lib kim asos solgan? (Nemis biologi Ernest Gekkel)
3. Ekologiya fani nechanchi yilda fan sifatida tanildi?
(1866-yilda)
4. Nechanchi asrda ekologiya mustaqil fan sifatida shakllandi? (XX-asrda)
5. Ekologiya fanining vazifalari va sohalari haqida ma`lumot bering?
6. Kim tomonidan “Inson ekologiyasi” fan sifatida tanildi? (Bortes va Park)
8. Ekologiyani muhofaza qilish bo`yicha qabul qilingan qarorlar haqida ma’lumot bering.
Jarayon kichik guruhlarda davom etishini ma’lum qiladi
4-ilova
Baholash mezoni va ko‘rsatkichlari

Guruh	Berilgan topshiriq to‘liq va aniq yoritilishi 0-5 ball	Topshiriqni misollar bilan yoritish 0-5 ball	Guruh a’zolarining faolligini. 0-5 ball	Jami ball
1-gr
2- gr
3- gr

9 – 6 ball – «qoniqarli».
12 – 10 ball – «yaxshi»

15. 
    – 13 ball – «a’lo».
    

Amaliy topshiriq: Testni yeching va shunga o`xshash test namunalaridan tuzing.

Amaliy topshiriq: Ekologiyaga oid rasmlar to`plamidan namunalar chizing.

1. 
   

5-Ilova




Mavzu: MTTda bolalarga ekologik tarbiya berish.

Vaqt: 80 daqiqa	Ta’lim oluvchilar soni:
O’quv mashg’uloti shakli va turi	Nazariy
O’quv mashg’uloti rejasi	Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarga ekologik ta’lim ­tarbiya berish. Atrof­ muhitga nisbatan hurmat, ehtiyotkorona munosabatda bo’lish. Jonli va jonsiz tabiat.
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarga ekologik ta’lim ­tarbiya berish to’g’risidagi bilim-ko’nikmalarni shakllantirish va mustahkamlash.
O’qitish natijasi	Ushbu mavzuni o’zlashtirish natijasida o’quvchida shakllanadigan asosiy bilim, ko’nikma yoki kompetensiyalarni oshirish.
Pedagogik vazifalar Maktabgacha ta’lim tashki-lotlarida bolalarga ekologik ta’lim ­tarbiya berish tushun-chalari bilan tanishtirish. Atrof­ muhitga nisbatan hurmat, ehtiyotkorona muno-sabatda bo’lish yo’llarini tas-niflash. Jonli va jonsiz tabiatni ochib izohlab berish.	O’quv faoliyat natijalari: Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarga ekologik ta’lim ­tarbiya berish tushunchalari bilan tanishadilar. Atrof­ muhitga nisbatan hurmat, ehtiyotkorona munosabatda bo’lish yo’llarini tasniflaydilar. Jonli va jonsiz tabiatni ochib izohlab beradilar.
O’qitish metodlari	Kichik axborotli (ma’ruza, hikoya, tushuntirish, ko’rsatma berish) namoyish. Ko’rsatish (video usul, kitob bilan ishlash, insert mashq, aqliy hujum ta’lim o’yini) tanlab olinadi.
O’qitish vositalari	Matnlar, yozuv taxtasi, slaydlar, komp’yuter, videofil’m, mulyajlar, chizma, grafiklar, diagrammalar, namunalar, ekspert varag’i, yo’riqnoma, electron yo’riqnoma.
O’quv faoliyatini tashkil etish shakli	Ommaviy, jamoaviy, guruhli, juftlikda, yakka tartibda.
O’qitish sharoiti	Maxsus texnik vositalar bilan jihozlangan guruhlarda ishlashga mo’ljallangan xona
Qayta aloqaning usul va vositalari	Tezkor-so’rov, savol-javob, test, misol va mashqlar, bajarilgan o’quv topshiriqlarni baholash

O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchi	Ta’lim oluvchi
1-O’quv mashg’ulotiga kirish (5daq)	Tashkiliy qism: 1. O’quvchilarni mashg’ulotga tayyorgarligi va davomatini tekshiradi. (Salomlashish,xonani ko’zdan kechirish va davomatni aniqlash).	Mashg’ulotga tayyorlanadilar
2-bosqich. Asosiy (65 daqiqa)	Tayanch bilimlarni faollashtirish: Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda o’tilgan Mavzu bo’yicha o’quvchilarga savollar beradi, ularni baholaydi. (Umumiy ekologiya haqida ma’limot bering, sohalari, bo’limlarini gapirib bering). Maqsad va vazifani belgilanishi: Mashg’ulotning nomi, rejasi, maqsad va o’qitish natijalar bilan tanishtiradi. Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi; (Jonli va jonsiz tabiat haqida ma’lumotlar to’plash, BBB metodidan foydalanish). O’quv mashg’ulotida o’quv ishlarni baholash mezoni va ko’rsatkichlari bilan tanishtiradi (1-ilova). 9.Ta’lim oluvchilar bilimini faollashtirish: Tezkor-so’rov, savol-javob, aqliy hujum, pinbord-(o’z fikrini faqat og’zaki emas, balki yozma ravishda bayon etish mahoratihamdir), “o’ylang va juftlikda fikr almashing”, va boshqa texnikalar orqali bilimlarni faollashtiradi. Yangi o’quv material bayoni: 6. Nazariy mashg’ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq, o’qitish jarayonini tashkil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi; 7. Slaydlarni Power Point tartibida namoyish va sharhlash bilan Mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon qiladi (2-ilova). Yangi o’quv materialini mustahkamlash: 8. Mustahkamlash uchun savollar beradi (3-ilova). 1.MTTda bolalarga ekologik ta’lim-tarbiya berishning maqsadi nimadan iborat? 2.MTTda bolalarga ekologik tarbiya berishda qaysi ekologik vazifalarni amalga oshirish maqsadga muvofiq bo’ladi? 3.Atrof muhitni muhofaza qilish bo’yicha tashkilotlarda qanday ishlarni rejalashtirish mumkin? 4. Ekologiyani asrash va ehtiyotkorona munosabatda bo’lish uchun qanday ishlarni amalga oshirish mumkin ? 5. Ekologik xarita nima va u qanday yasaladi? 6. Tabiat deb nimaga aytiladi? 7. Tabiat nechaga bo’linadi va ular haqida ma’lumot bering?	Savol- javob asosida uy vazifalarini tekshirish. Mavzu nomi va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Topshiriqni bajaradilar. Kichik guruhlarga bo’linadilar. Kichik guruhda ishlash qoidasi bilan tanishadilar. Har bir guruh sardorlari chiqib o’z ishlarini taqdim qilishlarini aytadi. Berilgan qo’shimcha savollarga javob beradilar. Guruh ish natijalarini o’zaro baholaydilar. Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar.
3-bosqich Yakuniy (10 daqiqa)	Mashg’ulot yakuni: Faol ishtirok etgan o’quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi va rag’batlantiradi. Uyga vazifani berilishi: Kelgusi mashg’ulotga vazifa va bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi (-ilova). O.Hasanboyeva, X.Jabborova, Z.Nodirova “Tabiat bilan tanishtirish metodikasi” Toshkent-2012. 5-6-betlar.	Baholari bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar.

“BBB metodi”

Bilaman	Bilmoqchiman	Bilib oldim
Tabiat bu borliq	Tabiatda bo`ladigan asosiy o`zgarishlar nimalarga bog`liq?	Tabiatda bo`ladigan asosiy o`zgarishlar jonli va jonsiz tabiatni bog`liqligiga, doim xarakatda bo`lishi, hamda o`sish, rivojlanish jarayonlari bir-biri bilan bog`liq bo`lishida.
Tabiat ikkiga bo`linadi.	Tabiatdagi barcha narsalar va jonzodlar tabiatning qaysi qismiga kiradi?	Tabiatda barcha narsalar va jonzodlar jonli va jonsiz tabiatga kiradi.
Jonli tabiat	Jonli tabiat deb nimaga aytiladi va unga nimalar kiradi?	Jonli tabiat deb o`sadigan, rivojlanadigan, ko`payadigan va nasl qoldirish xususiyatiga ega bo`lgan jonzodlarga aytiladi. Ularga o`simliklar, qushlar, hayvonlar, hashorotlar, baliqlar, insonlar va baktiriyalar kiradi.
Jonsiz tabiat	Jonsiz tabiat deb nimaga aytiladi va unga nimalar kiradi?	Jonsiz tabiat deb o`smaydigan, rivojlanmaydigan, ko`paymaydigan va nasl qoldirish hususiyatiga ega bo`lmaydigan narsalarga aytiladi. Ularga suv, tosh, havo, yer, osmon jismlari quyosh, oy, yulduzlar kiradi.
Tabiatga o`simliklar, suv, havo, yer kiradi.	Tabiatda o`simliklar, suv, havo va yer o`rtasida qanday bog`liqlik bor?	Tabiatda o`simliklar, suv, havo va yer o`rtasida juda katta bog`liqlik bor. O`simlikni o`sishi uchun suv, havo va yer bo`lishi kerak
Qushlar baliqlar hayvonlar tabiatda yashaydi.	Qushlar, baliqlar va hayvonlarni tabiatda yashashi uchun nimalar kerak bo`ladi?	Qushlar, baliqlar va hayvonlarni tabiatda yashashi uchun oziq-ovqat manbai bo`lishi shart.
Hashoratlar eng mayda jonzodlar turkumi	Hashorotlarni tabiatda tutgan o`rni va yashash sharoiti?	Hashorotlar eng mayda jonzodlar bo`lib ularni xar-bir faslda yashash sharoitiga yarasha uchratishimiz mumkin.

Mavzu: MTTda bolalarga ekologik tarbiya berish
Reja:
1.Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarga ekologik ta’lim ­tarbiya berish.
2.Atrof­ muhitga nisbatan hurmat, ehtiyotkorona munosabatda bo’lish.
3.Jonli va jonsiz tabiat.


1. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ekologik tarbiya berishni asosiy maqsadi bolalarni uyg’otishdir. Bu muhabbat avaylashga, asrashga, ehtiyotkorlik munosabatida bo’lishga o’rgatadi. Ekologik tarbiya bu- vatanparvarlikdir. Ekologiyani asrash- vatanni asrash deganidir. Bu muhim vazifani amalga oshirish xalq maorifining boshlang’ich zvenosi bo’lgan Maktabgacha tarbiya tashkilotidir deb o’ylaymiz.Tabiatdan unumli foydalanishga o’rgatish uchun bolalar ongiga ekologik madaniyatni shakllantirish zarur. Bolalar tabiat haqidagi elementar bilimlarni egallab olib o’simliklarni o’stirish, hayvonlarni parvarishlash, tabiatni kuzatish va ona vatanga muhabbatni oshirishni o’rganib boradilar.Tabiatning faol himoyachilarini tarbiyalash uchun maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan quyidagi ekologiyaning vazifalarini amalga oshirilsa maqsadga muvofiq bo’ladi:
Bularga:
-Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga tabiat olamidagi yangi voqea-hodisalar
o’rtasidagi bog’liqlik to’g’risida aniq bilimlar berish;
-Bolalarda tabiatni asrab avaylash uni boyitishga oid faoliyatni shakllantirish;
-Bolalarni davlatimizning tabiatini qo’riqlash bo’yicha olib borayotgan ishlar
bilan tanishtirib borishdir.
Yuqorida ko’rsatilgan asosiy vazifalarga har doim amal qilib borilsa yaxshi natijalar berishi mumkin. Buni maktabgacha tarbiya tashkilotlarida, mashg’ulotlarda, o’yinlarda, kuzatishlarda, ekskursiyalarda, maqsadli sayrlarda, mehnat faoliyatlarida, oddiy tajribalarda tehnik vositalardan va turli hil metod-usullaridan foydalangan holda tashkil etilsa, yaxshi samara beradi. Bunga maktabgacha tarbiya tashkilotining hodimlari, tarbiyachilari va ota-onalar mas'uldirlar. Har doim muntazam ravishda olib boriladigan ishlar bolalarda ekologiyaga bo’lgan qiziqishlarini va uni e'zozlashga, asrashga o’rgatib boradi.
2.Atrof muhitni muhofaza qilish va tabiat boyliklaridan unumli foydalanish masalasi hozirgi kunda butun insoniyatning asosiy vazifasi bo`lib hisoblanmoqda. Shuning uchun ekologik masalalarni yaxshi anglab olish, hamda ularni to’g’ri amalga oshirish, jamiyatning va har bir kishining hayotiy zaruratiga aylanmog’i lozim. Buning uchun oilada, bog’chada, maktabda,litsey va kollejda, oliygohlarda hamda ishlab chiqarish va jamoat joylarda kamol topayotgan yoshlar bilan ekologiyani asrab,avaylash bo’yicha ishlar olib borilmoqda.
Ekologik tarbiya bo’yicha MTTda olib borilayotgan ishlarga MTT xodimlari, tarbiyachilari va ota-onalar mas'uldirlar. Har doim muntazam ravishda olib boriladigan ishlar bolalarda ekologiyaga bo’lgan qiziqishlarini oshiradi va uni e'zozlashga, asrashga o’rgatib boradi.
Tarbiyachi bolalarga yanada tushunarli bo’lishi uchun turli xil “Tabiat soatlaridan”, “Ekologik xaritalardan” foydalansa yaxshi natija beradi. Bolalar soatlar bo’yicha gullarni ochilishi va yopilishi, qushlarni chirqillashi haqida ma'lumotlarga ega bo’ladilar. Ekologik xaritada esa tashkilotga borish va qaytish yo’llarini qayerda nima joylashganligini, qushlarga ozor bermaslikni, suvga axlat tashlamaslikni, olov yoqmaslik kerakligi haqidagi belgilar orqali ekologiyani yanada asrashga o’rganib boradilar.
“MTTda ekologiya” fani pedagogikaning bir qismidir, chunki ekologiya bilan tanishtirish orqali barcha tarbiya turlari amalga oshiriladi. Ekologiya bilan bolalarning yosh xususiyatlarini, fiziologik tuzilishlarini hisobga olgan holda tanishtiriladi. Natijada turli yosh guruhlarda ularning qiziqishlari, qobilyatlari ehtiyojlari, xarakter hislatlari, iste'dodlarini hisobga oladilar. Bolalar tana
a 'zolarining tuzilishi, oliy nerv sistemasi, ichki a'zolari,tana tuzilishi, yoshga qarab hosil bo 'ladigan o'zgarishlar tabiat bilan tanishtirshda muhim ahamiyatga ega. Bundan ko'rinib turibdiki, bu kurs bolalar fiziologiyasi fani bilan ham bevosita bog'langan. Biologiya fani ekologiya fani bilan ham bog’liqdir, chunki biz bolalarni jonli va jonsiz tabiat, tabiat hodisalari, yilning turli fasllari bilan tanishtiramiz. Bolalarning jonli va jonsiz tabiatdagi hodisalar, o’simlik va hayvonlar, inson mehnati haqidagi tushuncha va tasavvurlarini kengaytirish hamda boyitish, shuningdek, o'simlik o'stirish, hayvonlarni parvarish qilishda bolalarda oddiy ko'nikmalarni hosil qilish, ta'lim berishning asosiy vazifalaridan hisoblanadi. Bunda kuzatuvnchanlik, bilimga qiziqish, tafakkur va nutq rivojlanadi, so'z boyligi ortadi, yangi tushunchalar hosil bo'ladi. Bolalarda mehnatni sevish, o'zgalar mehnatini sevish, qadrlash, o'simlik va hayvonlarni asrash kerakligi haqidagi tushunchaga ega bo’ladilar.
Ko’p yillik tajribalar shuni ko’rsatadiki, tabiat haqidagi bilimlarni yo’qligi inson va tabiat munosabatlariga e'tiborsizlik oqibatida davlatimiz moddiy zarar ko’rgan. Bolalarni tabiat bilan tanishtirishda dasturning eng asosiy vazifalaridan biri tabiatni sevish, e'zozlash va avaylab-asrashdan iboratdir. Shundan kelib chiqqan holda atrof-muhitni va muomala madaniyatini shakllantirish tushunchalari quyidagilarni o’z ichiga oldi:

2. 
   Tabiatni muhofaza qilishni, amaliyotga tadbiq qilishni o’rganish.
   
3. 
   Atrof-muhitni muhofaza qilishda tashabbuskorlikni uyg’otish.
   
4. 
   Tabiatga shikast yetkazmaslik.
   

3.Tabiat- bitmas-tuganmasxazinadir. O'simliklardunyosi, hayvonotolamiyoshqalbningto'g'rio'sibshakllanishida, tabiatdabo'ladiganvoqea-hodisalarningsir-asrorinio'rganibvoyagayetishidakattamanbabo'libxizmatqiladi.
Tabiat ikki xil bo’ladi:
1. Jonli tabiat
2. Jonsiz tabiat.


Rejani tarmoqlash metodi orqali tushuntirish.
Jonli tabiat deb - o’sadigan, rivojlanadigan, ko'payadigan, nasl qoldiradigan, oziqlanadiganlarga aytiladi. M: Inson, o 'simlik, baliq, qush, hayvonlar, xashoratlar va bakteriyalardir.
Jonsiz tabiat deb - rivojlanmaydigan, ko'paymaydigan, nasl qoldirmaydigan, oziqlanmay diganlarga aytiladi. Masalan: Oy, yulduz, quyosh, suv, tosh, tuproq, qum va boshqalar.
Tabiatdagi narsalar ikki qismdan: jonsiz va jonli tabiatdan iboratdir. Jonsiz tabiatga ycr, quyosh, yulduzlar, suv, havo, toshlar, tuproq, jonli tabiatga esa o'simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlar, odamlar kiradi. Jonsiz tabiat deyilishiga sabab ular oziqlanmaydi, o'smaydi, ko'paymaydi, rivojlanmaydi. Masalan, toshni olsak, unga suv ham, havo ham kerak emas.
Jonli tabiatga kiruvchilar esa oziqlanadilar, nafas oladilar, o'sadilar va ko'payadilar. Jonli tabiat vakillari o'simlik, havo, suv, yorug'lik, issiqlik va ozuqa bo'lmasa yashay olmaydi.
Jonli tabiatdagi barcha mavjudotlardan eng qudratlisi insondir. Inson fikrlaydi, mehnat qiladi, turli kashfiyotlar ixtiro qiladi. Tabiat insonni ma'naviy boyitishning bitmas-tuganmas manbaidir.
Tabiat bilan inson o'rtasidagi uyg'unlikni ta'minlashda eko­logik ta'lim-tarbiyaning roli nihoyatda katta. Ta'lim tizimining barcha bosqichlarida amalga oshiriladigan uzluksiz ekologik ta'lim va tarbiya insonning tabiatiga, qolaversa, o'ziga nisbatan yangi munosabatlarning shakllanishini taqozo etadi. Bu o'z navbatida barkamol insonning shakllanishida poydevor bo'lib xizmat qilishi mumkin. Tabiatga nisbatan muhabbat uyg'otish ona Vatanga, uning tabiat yodgorliklari, tarixiy obidalari, xalqimizning an'analariga hurmat ruhida tarbiyalashga, yuksak ma'naviyatli shaxs-ning shakllanishiga olib keladi.
Foydalangan adabiyotlar: O.Xasanboyeva, H.Jabborova, Z.Nodirova “Tabiat bilan tanishtirish metodikasi” Toshkent-2013, 4-5-betlar;
Qo’shimcha adabiyot: A.G.Grigoryan “Bolalar bog’chalarida ekologik tarbiya” 7-11-betlar.
2-ilova

1. 
   Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarga ekologik ta’lim ­tarbiya berish.
   

Maktabgacha yoshdagi bolalarga ekologik tarbiya berishni asosiy maqsadi bolalarni uyg’otishdir. Bu muhabbat avaylashga, asrashga, ehtiyotkorlik munosabatida bo’lishga o’rgatadi. Ekologik tarbiya bu- vatanparvarlikdir. Ekologiyani asrash- vatanni asrash deganidir. Bu muhim vazifani amalga oshirish xalq maorifining boshlang’ich zvenosi bo’lgan Maktabgacha tarbiya tashkilotidir deb o’ylaymiz.Tabiatdan unumli foydalanishga o’rgatish uchun bolalar ongiga ekologik madaniyatni shakllantirish zarur. Bolalar tabiat haqidagi elementar bilimlarni egallab olib o’simliklarni o’stirish, hayvonlarni parvarishlash, tabiatni kuzatish va ona vatanga muhabbatni oshirishni o’rganib boradilar.



Tabiatning faol himoyachilarini tarbiyalash uchun maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan quyidagi ekologiyaning vazifalarini amalga oshirilsa maqsadga muvofiq bo’ladi:



Bularga:
-Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga tabiat olamidagi yangi voqea-hodisalar
o’rtasidagi bog’liqlik to’g’risida aniq bilimlar berish;
-Bolalarda tabiatni asrab avaylash uni boyitishga oid faoliyatni shakllantirish;
-Bolalarni davlatimizning tabiatini qo’riqlash bo’yicha olib borayotgan ishlar
bilan tanishtirib borishdir.





Yuqorida ko’rsatilgan asosiy vazifalarga har doim amal qilib borilsa yaxshi natijalar berishi mumkin. Buni maktabgacha tarbiya tashkilotlarida, mashg’ulotlarda, o’yinlarda, kuzatishlarda, ekskursiyalarda, maqsadli sayrlarda, mehnat faoliyatlarida, oddiy tajribalarda tehnik vositalardan va turli hil metod-usullaridan foydalangan holda tashkil etilsa, yaxshi samara beradi. Bunga maktabgacha tarbiya tashkilotining hodimlari, tarbiyachilari va ota-onalar mas'uldirlar. Har doim muntazam ravishda olib boriladigan ishlar bolalarda ekologiyaga bo’lgan qiziqishlarini va uni e'zozlashga, asrashga o’rgatib boradi.




2 Savol. Atrof­ muhitga nisbatan hurmat, ehtiyotkorona munosabatda bo’lish.



Atrof muhitni muhofaza qilish va tabiat boyliklaridan unumli foydalanish masalasi hozirgi kunda butun insoniyatning asosiy vazifasi bo`lib hisoblanmoqda. Shuning uchun ekologik masalalarni yaxshi anglab olish, hamda ularni to’g’ri amalga oshirish, jamiyatning va har bir kishining hayotiy zaruratiga aylanmog’i lozim. Buning uchun oilada, bog’chada, maktabda,litsey va kollejda, oliygohlarda hamda ishlab chiqarish va jamoat joylarda kamol topayotgan yoshlar bilan ekologiyani asrab,avaylash bo’yicha ishlar olib borilmoqda.
Ekologik tarbiya bo’yicha MTTda olib borilayotgan ishlarga MTT xodimlari, tarbiyachilari va ota-onalar mas'uldirlar. Har doim muntazam ravishda olib boriladigan ishlar bolalarda ekologiyaga bo’lgan qiziqishlarini oshiradi va uni e'zozlashga, asrashga o’rgatib boradi.




3 Savol.Umumiy ekologiyaning bo’limlari.

Tarbiyachi bolalarga yanada tushunarli bo’lishi uchun turli xil “Tabiat soatlaridan”, “Ekologik xaritalardan” foydalansa yaxshi natija beradi. Bolalar soatlar bo’yicha gullarni ochilishi va yopilishi, qushlarni chirqillashi haqida ma'lumotlarga ega bo’ladilar. Ekologik xaritada esa tashkilotga borish va qaytish yo’llarini qayerda nima joylashganligini, qushlarga ozor bermaslikni, suvga axlat tashlamaslikni, olov yoqmaslik kerakligi haqidagi belgilar orqali ekologiyani yanada asrashga o’rganib boradilar.




Ko’p yillik tajribalar shuni ko’rsatadiki, tabiat haqidagi bilimlarni yo’qligi inson va tabiat munosabatlariga e'tiborsizlik oqibatida davlatimiz moddiy zarar ko’rgan. Bolalarni tabiat bilan tanishtirishda dasturning eng asosiy vazifalaridan biri tabiatni sevish, e'zozlash va avaylab-asrashdan iboratdir. Shundan kelib chiqqan holda atrof-muhitni va muomala madaniyatini shakllantirish tushunchalari quyidagilarni o’z ichiga oldi.

1. 
   Tabiatni muhofaza qilishni, amaliyotga tadbiq qilishni o’rganish.
   
2. 
   Atrof-muhitni muhofaza qilishda tashabbuskorlikni uyg’otish.
   
3. 
   Tabiatga shikast yetkazmaslik.
   

4 Savol.Hozirgi zamon ekologiyasining sohalari.


3.Jonli va jonsiz tabiat.
Tabiat - bitmas-tuganmas xazinadir. O'simliklar dunyosi, hayvonot olami yosh qalbning to'g'ri o'sib shakllanishida, tabiatda bo'ladigan voqea-hodisalarning sir-asrorini o'rganib voyaga yetishida katta manba bo'lib xizmat qiladi.



Tabiat ikki xil bo’ladi:





Jonli tabiat

Jonsiz tabiat



Jonli tabiat deb - o’sadigan, rivojlanadigan, ko'payadigan, nasl qoldiradigan, oziqlanadiganlarga aytiladi. M: Inson, o 'simlik, baliq, qush, hayvonlar, xashoratlar va bakteriyalardir.
Jonsiz tabiat deb - rivojlanmaydigan, ko'paymaydigan, nasl qoldirmaydigan, oziqlanmay diganlarga aytiladi. Masalan: Oy, yulduz, quyosh, suv, tosh, tuproq, qum va boshqalar.




Mavzu asosida testlar.


1. Jonli tabiatdagi eng qudratli mavjudotni aniqlang.
A) Odamlar B)Insonlar
C) Jonzotlar D) Hayvonlar
2. Tabiat nechaga bolinadi?
A) 4 B)3 C)2 D)5
3. Jonli tabiatga berilgan to’g’ri tarifni toping.
A) O’sadigan, rivojlanadigan, ko'payadigan, nasl qoldiradigan, oziqlanadiganlarga aytiladi.
B)Oziqlanadigan, bo’linadigan, ko'payadigan, nasl qoldiradiganlarga aytiladi.
C) Bo’linadigan, rivojlanadigan, ko'payadigan, nasl qoldiradiganlarga aytiladi.
D) O’sadigan, rivojlanadigan, bo’linmaydigan, nasl qoldiradigan, oziqlanadiganlarga aytiladi.
4.Tabiatningfaol himoyachilarini tarbiyalash uchun maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan ekologiyaning nechta vazifalarini amalga oshirish maqsadga muvofiq bo’ladi?
A)4 B)3 C)5 D)2
5.Ekologik tarbiya bo’yicha MTTda olib borilayotgan ishlarga kimlar mas'uldirlar.
A) MTT shifokori, tarbiyachilari va ota-onalar;
B) MTT xodimlari, uslubchi va ota-onalar;
C) MTT uslubchisi, tarbiyachilari va ota-onalar;
D) MTT xodimlari, tarbiyachilari va ota-onalar.
Test javoblari
1. B 2. C 3.A 4.B 5. D

2. 
   ilova
   

Baholash mezoni va ko‘rsatkichlari

T/r	Nazariy bilimlarni baholash	ball
1	Savollarga to‘liq javob berish, misol dalil keltirish.	5
2	Savollarga noto‘liq javob berish	4
3	Savollarga qisman javob berish	3
4	Savollarga umuman javob bermaslik	2
	Ish va ish joylarini tashkil etish.
6	-Ish va iish joylarini to‘g‘ri tashkil etish, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishda maqbul ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarish. -Ishlarni mustaqil rejalashtirish va bajarish.	5
7	-Ishlab chiqarish talimi ustasining ko‘magi bilan. Ish va ish joylarini to‘g‘ri tashkil etish, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishda maqbul ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarish. -Ishlarni mustaqil rejalashtirish va bajarish.	4
6	Ish yoki ish joyini tashkil etish ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda maqbul ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarishda ba’zi xatolikga yo‘l qo‘yganligi ishni etarli darajada rejalashtira olmaganligi va bajara olmasligi.	3
7	Ish yoki ish joyini tashkil etish ma’lum ravishda xatolarga yo‘l qo‘yish va asosiy ish usulini etarli darajada o‘zlashtira olmasligi.-Ishni mustaqil rejalashtira olmasligi va bajara olmasligi.Xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilmasligiishlab	2

3. 
   ilova
   

Tezkor savol javob

1. Jonli tabiatdagi eng qudratli mavjudotni aniqlang.
2. Tabiat nechaga bolinadi?
3. Jonli tabiatga berilgan to’g’ri tarifni toping.
4-ilova
Baholash mezoni va ko‘rsatkichlari

Guruh	Berilgan topshiriq to‘liq va aniq yoritilishi 0-5 ball	Topshiriqni misollar bilan yoritish 0-5 ball	Guruh a’zolarining faolligini. 0-5 ball	Jami ball
1-gr
2- gr
3- gr

9 – 6 ball – «qoniqarli».
12 – 10 ball – «yaxshi»
15 – 13 ball – «a’lo».
Amaliy topshiriq: .Mavzuni o’qib leksiya yozish.
Amaliy topshiriq: .Testni yechish va mustaqil test tuzish

5-Ilova
Uyga vazifa


Mavzu: “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari”da intelektual bilish malakalari va samarali refleksif faoliyati

Vaqt: 80 daqiqa	Ta’lim oluvchilar soni:
O’quv mashg’uloti shakli va turi	Nazariy
O’quv mashg’uloti rejasi	1.MTT da bolalarni tabiat bilan tanishtirishda Davlat talablari. 2.Turli yosh guruhlarda Intеllеktual bilish malakalari sohasi talablari. 3.Samarali rеflеksiv faoliyat sohasi talablari
O’quv mashg’ulotining maqsadi: Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni tabiat bilan tanishtirishda Davlat talablarini ekologik ta’lim ­tarbiya berish to’g’risidagi bilim-ko’nikmalarni shakllantirish va mustahkamlash.
O’qitish natijasi	Ushbu mavzuni o’zlashtirish natijasida o’quvchida shakllanadigan asosiy bilim, ko’nikma yoki kompetensiyalarni oshirish.
Pedagogik vazifalar 1. MTTda bolalarni tabiat bilan tanishtirishda Davlat talablari bilan tanishtish . 2. Turli yosh guruhlarda Intеllеktual bilish malakalari sohasi talablarini tasniflash. 3. Samarali rеflеksiv faoliyat sohasi talablarini izohlab berish.	O’quv faoliyat natijalari: 1.MTTda bolalarni tabiat bilan tanishtirishda Davlat talablari bilan tanishtish . 2.Turli yosh guruhlarda Intеllеktual bilish malakalari sohasi talablarini tasniflash. 3.Samarali rеflеksiv faoliyat sohasi talablarini izohlab berish
O’qitish metodlari	Kichik axborotli (ma’ruza, hikoya, tushuntirish, ko’rsatma berish) namoyish. Ko’rsatish (video usul, kitob bilan ishlash) tanlab olinadi.
O’qitish vositalari	Maruza-matn, yozuv taxtasi, slaydlar, komp’yuter,
O’quv faoliyatini tashkil etish shakli	Ommaviy, jamoaviy, guruhli, juftlikda, yakka tartibda.
O’qitish sharoiti	Maxsus texnik vositalar bilan jihozlangan guruhlarda ishlashga mo’ljallangan xona
Qayta aloqaning usul va vositalari	Tezkor-so’rov, savol-javob, test, misol va mashqlar, bajarilgan o’quv topshiriqlarni baholash

O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchi	Ta’lim oluvchi
1-O’quv mashg’ulotiga kirish (5daq)	Tashkiliy qism: 1. O’quvchilarni mashg’ulotga tayyorgarligi va davomatini tekshiradi. (Salomlashish,xonani ko’zdan kechirish va davomatni aniqlash).	Mashg’ulotga tayyorlanadilar
2-bosqich. Asosiy (65 daqiqa)	Tayanch bilimlarni faollashtirish: Uyga berilgan vazifani nazorat qiladi hamda o’tilgan Mavzu bo’yicha o’quvchilarga savollar beradi, ularni baholaydi. (1.MTTda bolalarga ekologik ta’lim-tarbiya berishning maqsadi nimadan iborat? 2.MTTda bolalarga ekologik tarbiya berishda qaysi ekologik vazifalarni amalga oshirish maqsadga muvofiq bo’ladi?) Maqsad va vazifani belgilanishi: Mashg’ulotning nomi, rejasi, maqsad va o’qitish natijalar bilan tanishtiradi. Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi; (Davlat talablaridan samarali refleksiv faoliyat soha talablarini ajratib yozish). Ta’lim oluvchilar bilimini faollashtirish: Tezkor-so’rov, savol-javob, aqliy hujum, pinbord-(o’z fikrini faqat og’zaki emas, balki yozma ravishda bayon etish mahoratihamdir), “o’ylang va juftlikda fikr almashing”, va boshqa texnikalar orqali bilimlarni faollashtiradi. Yangi o’quv material bayoni: 6. Nazariy mashg’ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq, o’qitish jarayonini tashkil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi; 7. Slaydlarni Power Point tartibida namoyish va sharhlash bilan Mavzu bo’yicha asosiy nazariy holatlarni bayon qiladi (2-ilova). Yangi o’quv materialini mustahkamlash: 8. Mustahkamlash uchun savollar beradi (3-ilova). 1 1.Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni tabiat bilan tanishtirishda Davlat talablarining ahamiyati haqida gapirib bering. 2.Davlat talablari deganda nimani tushunasiz? 3.Davlat talablarida yana qaysi sohalar yoritiladi? 4. Turli yosh guruhlarda Intеllеktual bilish malakalari sohalarining talablarini sanab o’ting. 5. Bilish malaka sohalariga nimalar kiradi? 6. Samarali rеflеksiv faoliyat sohasi talablari deganda nimani tushunasiz?	Savol- javob asosida uy vazifalarini tekshirish. Mavzu nomi va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar. Topshiriqni bajaradilar. Berilgan qo’shimcha savollarga javob beradilar. Ma’lumotlarni daftarga qayd qiladilar.
3-bosqich Yakuniy (10 daqiqa)	Mashg’ulot yakuni: Faol ishtirok etgan o’quvchilarni javoblarini izohlab baholaydi va rag’batlantiradi. Uyga vazifani berilishi: Kelgusi mashg’ulotga vazifa va bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi (4-ilova). 1.“Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari” Toshkent-2018. 2.“Ilkqadam”o’quv dasturi. Toshkent. O’zRMTV 2018 yil.	Baholari bilan tanishadilar. Topshiriqni yozib oladilar.

Foydalangan adabiyotlar: “O’zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yilgan Davlat talablari”. Toshkent. O’zRMTV 2018 yil.
“Ilkqadam”o’quv dasturi. Toshkent. O’zRMTV 2018 yil.
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
MAKTABGAChA TA’LIM VAZIRLIGI
“Ilk qadam”
Maktabgacha ta’lim muassasasining
Davlat o’quv dasturi



Toshkent – 2018 yil

Mualliflardan: Dastur mualliflari O’zbekistondagi YuNISEF Xalqaro bolalar jamg`armasiga va, shu jumladan, mazkur dasturni ishlab chiqishda o’z fikr-mulohazalari va tavsiyalarini taqdim etgan hamda uni qo’llab-quvvatlagan barcha insonlarga samimiy minnatdorchilik bildiradilar:

Anna Golubeva	YuNISEF xalqaro konsultanti
Dipa Shankar	YuNISEF ta’lim sekstiyasi rahbari
Vazira Nazarova	YuNISEF ilk yoshdagi bolalar rivojlanishi va ta’limi buyicha maslahatchisi
Yuliya Narolskaya	YuNISEF ta’lim masalalari buyicha maslahatchisi
Muazam Ismailova	YuNISEF konsultanti
Li Dong Vuk	Puchon (Janubiy Koreya) universiteti professori

Dastur O’zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligining 2018 yil 7 iyuldagi 4-sonli hay’at yig`ilishi qarori bilan tasdiqlangan va nashr qilish uchun tavsiya etilgan.