Linch sudi - AQSHda qora tanli kishilar va demokratik harakat qatnashchilarini sudsiz va so‘roqsiz j azolash. Qanday omillar AQSHning gurkirab rivojlanishiga sabab bo‘ldi?
AQSHning dunyoda yetakchi davlatga aylanganligini isbotlovchi dalillar keltiring.
AQSH qishloq xo‘jaligida yuz bergan tub о‘zgarishlaming maz- muni nimadan iborat edi?
Irqchilik qay tariqa vujudga kelgan? U keltirgan ayanchli oqi- batlarga misollar keltiring.
„Kuchli ikki partiyaviy tizim“ iborasi mazmunini izohlab bering. Bu narsa yana qaysi davlatda mavjud?
Hozir amaldagi AQSH prezidenti qaysi partiya vakili? U haqida bilgan ma’lumotlaringizni qog‘ozga KX1"8 AQSh chetga kapital chiqarish bo‘yicKa* nega boshqa rivoj- langan davlatlardan orqada edi? Fil^yuriting.
„Po‘lat korporatsiyasi“ va „Standart oyl“ trestlari nega buncha boyib ketdi?
,,Ku-kluks-klan“ va „Linch sudlari" nima? Ularning faoliyati haqida misollar keltiring.
'15-§. AQSHning ichki siyosati AQSH iqtisodining rivojlanishi va dunyoda bi- Ijtimoiy harakat rinchi davlatga aylanishi jamiyat hayotidagi bar- cha ijtimoiy muammolyni o'z-o-zidan bartaiaf etishga olib kelgani yoq AQSHda ham ishchilar sinfi o z haq-huquqlan uchim qattiq kurash ohb bonshga majbur bo Igan. Bu davrdagi ishchilar harakati- ning asosiy maqsadi ish kunini qisqartirishga erishish edi. 1886-yil 1-may kuni umumiy ish tashlashlarda 350 mingdan ortiq ishchi ishtirok etdi. Buning natijasida 200 mingga yaqin ishchi 8 soatlik ish kuni joriy etilishiga erishdi. Biroq keyin bu muvaffaqiyat deyarli yo‘qqa chiqdi. 8 soatlik ish kuni uchun boshlangan harakat Chikagoda juda ham keskin tus oldi. Shahaming Senno maydonida bo‘lgan ommaviy mi- ting vaqtida politsiya ish tashlaganlarga qarab o‘q uzdi. Natijada, 6 kishi o‘ldirildi va ko‘plab ishchilar yarador bo‘ldi. Darg‘azab bo‘lgan Chikago ishchilari bu xunrezlikka qarshi norozilik bildirib, ommaviy miting tashkil qildilar. Qurolli politsiyachilar guruhi ishchilarga qarshi yuborildi. Sudning qaroriga muvofiq, ommaviy harakat rahbarlari- dan 4 kishi dorga osildi. Ular o‘limga tik qaradilar. Osib o‘ldirishga mahkum qilinganlardan biri - Shpis oxirgi so‘zida „Shunday zamon keladiki, bizning sukunatimiz nutqlarimizdan ham o‘tkirroq bo‘ladi“, degan edi. XIX asr oxiriga kelib, ijtimoiy harakatga rahbarlik ,,Qo‘shma Shtatlar va Kanada uyushgan tred-yunionlari va ishchi ittifoqi fe- deratsiyasi“ga o‘tdi. 1886-yilda u Amerika Mehnat Federatsiyasi degan nom oldi. AMF, asosan, yuqori malakali ishchilar manfaatini himoya qilardi. Yildan yilga uning a’zolari soni o‘sib bordi. Tashkilot ishchilar manfaati yo‘lidagi kurashda Kongress a’zolari hamda korxona egalariga ta’sir o‘tkazishga alohida e’tibor berdi. Hu- kumat 1894-yilda sentabming birinchi dushanbasini „Mehnat kuni“ bayrami deb e’lon qilishga majbur bo‘ldi. Bul^ayram hozirgacha ni- shonlanib kelinmoqda. S 1913-yil sentabrda kon ishchilari^f^ir mehnat sharoitiga qarshi ish tashladilar. Ular 8 soatlik ish kuni joriy etilishini va ish haqini oshirishni talab etdilar. Hukumat itrtichilarga qarshi kuch ishlatdi. Butun Kolorado shtatida harbiy holat o‘qqa tutildi. Ko‘plab ishchilar halok tashlovchilaming rahbarfttri esa otib e’lon qilindi. Ishchi lagerlari bo‘ldi va yarador qilindi. Ish tashlandi. Ishchilar majburan konlarga qaytarildi. Qora tanlilar ahvoli Fuqarolar urushidan so‘ng qora tanli qullar ozod- likka erishdilar. Biroq ular tenglikka erisha olmadi- lar. Mamlakatda segregatsiya tartibi qaror topdi. Qora tanlilar oq tanlilar o‘qiydigan maktabga, oq tanlilar qatnaydigan cherkovga borolmasdi. Oq tanli chiqqan transportga chiqa olmasdi. Hatto qabristonlar ham alohida edi. Shu tariqa, mamlakatda irqchi- lik avj oldi. Ayniqsa, Janubda yashaydigan qora tanlilaming ahvoli og‘ir edi. Ular Shimolga qochib o‘tardilar. Biroq bu yerda ham ular alohida mavzelarda yashashga majbur edilar. Qarzdor qora tanli qamoqqa olinishi va qarzdan qutulishi uchun istagan kishiga shart- noma asosida ishchi qilib berilishi mumkin edi. Janubiy shtatlarda ular saylov huquqidan mahrum etilgan edilar. Ulaming ilg‘or ziyoli guruhlari qora tanlilaming teng huquqli fuqaro bo‘lishlari yo‘lidagi kurashga rahbarlik qildilar. Ular kurashning tinch yo‘lini tanladilar. AQSHning tub yerli aholisi - hindular qattiq azob-uqubatlarga duchor etildi. Hindular o‘z haq-huquqlari uchun kuchlari yetguncha kurashdilar. Biroq kuchlar nihoyatda noteng bo‘lgan kurashda ular yengildilar. 1880-yilgi oxirgi jangda yengilgan hindular alohida rezervatsi- yalarga surib chiqarildi. Bu rezervatsiyalar unumsiz tashlandiq yerlar edi. Bu yerda ular hukumat „vasiyligi“ga olindilar. Hindular masalasi ana shunday yo‘l bilan hal etildi. Ayni paytda, AQSH Kongressi hindularga fermerlik faoliyati bilan shug‘ullanishga imkon beruvchi qonun qabul qildi. Biroq qonun amalga oshmay qolaverdi. Bunga, birinchidan, hindularga ajratilgan yer maydonlarining unumsizligi, ikkinchidan esa fermerlik faoliyati bilan shug‘ullanish hindulqming jamoaviy turmush tarziga zid kelishi sabab bo‘ldi. T. Ruzvelt va V.Vilsonlar davrida ichki siyosat 1900-1914-yillar AQSH tarixiga „taraqqiypar- var davr“ nomi bilan kirgan. Bunga AQSH prezidentlarining utonopoliyalarga qarshi ku- rash olib borganliklari sabab bo‘lgan. Monopoliyalarga qarshi kurashdan maqsad - o‘rta tabaqalar man- faatini himoya qilish edi. Monopoliyalarga qarshi kurash tarafdor- lari taraqqiyparvarlar^ieb ataldi. Ulaming safida 1901-yilda AQSH prezidenti lavozimini egallagan Teodor Ruzvelt ham bor edi. U Amerika-Ispaniya urushida shaxsan qatnashib, shuhrat qozon- gan edi T. Ruzveltning monopoliyalarga qarshi kurash siyosati Ado- a h yol deb-ярш oldl. Uning hukumati aym paytda ishchilar bilan ish beruvchilar о rtasidagi mojarolarda hakamhk vazifasim ham bajara boshladi Hukumat trestlarga qarshi ko'plab sud jarayonini tashkil etdi. Bular ma lum natijalar ham berdi. Xususan, sud qaron bilan Morgan nazorat qiladigan temnyo‘l kompamyasi ikkiga bo‘hndi. Temiryo‘llar faoliyatini tartibga soluvchi qonun qabul qilindi. 1912-yilgi prezident saylovlarida demokrat Vudro Vilson g‘alaba qozondi. U Birinchi jahon urushi arafasida bojxona tariflari to‘g‘risida yangi qonun qabul qilinishiga erishdi. Qonunga ko‘ra, tarif stavkasi 10 foizga kamaytirildi. Daromadning oshib borishiga qarab, qo‘shimcha soliq solinadigan bo‘ldi. Saylov tizimida ham islohot o‘tkazildi. Unga ko‘ra, oldin ayrim shtatlaming qonun chiqaruvchi organlari tomonidan saylanadigan senatorlar endi xalqning ovoz berishi bilan saylanadigan bo‘ldi. 1914-yilda AQSH Kongressi trestlarga qarshi qonun qabul qil- di. Qonun ish tashlash davrida trestlarga yetkazilgan zarami kasaba uyushmalaridan undirib olish tartibini bekor qildi.
