T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
84 
 
Soʻnggi yillarda geografik axborotlar bazasi juda ham kengayib bormoqda. 
Masalan,  AQSHning  aerosuratlari  25  TeraBayt  (TB)ni  tashkil  etadi,  Buyuk 
Britaniyaning  taxminan  450  million  vektor  obyektlari  boʻlib,  bu  vektorlar 
MasterMap ma’lumotlar bazasida joylashgan boʻlib, butun Britaniyani qoplaydi. 
Demak,  MBBT  ma’lumotlarni  samarali  boshqarish,  saqlash  va  ularga 
kirish uchun ruxsat (access) beruvchi kompyuter dasturidir.  
Oddiy  va  kichik  hajmdagi  ma’lumotlar  bazasi  kompyuter  xotirasida 
standart  fayllar  ichida  saqlanishi  mumkin.  Lekin  koʻp  hajmli  ma’lumotlardan 
oʻnlab,  yuzlab  va  minglab  foydalanuvchilar  foydalanishi  uchun  MBBT  talab 
etiladi  va  bu  dastur  ma’lumotlarning  integratsiyalashgan  holda  uzviyligini 
ta’minlaydi. Bunday funksiylarni bajarish uchun MBBT bir qancha xususiyatlarni 
ta’minlaydi:  

 
Ma’lumotlar modeli
 – bu geografik obyektlarni raqamlashtirib, kompyuter 
tizimida  saqlovchi  mexanizmdir.  Har  qanday  MBBT  standart 
markazlashgan  ma’lumotlarni  oʻz  ichiga  oladi,  bu  esa  har  xil  turdagi 
obyektiv ma’lumotlarni tasvirlashga qulaydir.  

 
Ma’lumotlarni  yuklab  olish  imkoniyati
  –  MBBT  ma’lumotlar  bazasiga 
ma’lumotlarni  yuklovchi  texnikani  qoʻllaydi.  Oddiy  texnika  standart 
ma’lumotlar  turini  (xarakter,  raqam  va  kun)  yaxshi  strukturaviy 
formatlarda  yuklash  imkoniyatiga  ega.  Boshqa  turdagi  nostandart 
ma’lumot turlari esa  ularni standart holiga keltiruvchi dasturlarni yaratish 
orqali yuklab olinishi mumkin. 

 
Indeks 
–  bu  ma’lumot  tuzilmasi  boʻlib,  u  qidiruvni  tezlashtiradi.  Barcha 
ma’lumotlar bazasi standart ma’lumotlarni indekslovchi texnikaga ega.  

 
Soʻrov  tili
.  Bu  tilning  mavjudligi  MBBTning  afzalliklaridan  biridir. 
Chunki  bunda  SQL  deb  nomlanuvchi  standart  tizimdagi  ma’lumotlar 
soʻrovi va boshqaruvi mavjud. 

 
Xavfsizlik
.  MBBTning  oʻziga  xos  jihati  –  uning  yordamida  ma’lumotlar 
olishni  nazoratlangan  usulda  olish  mumkin.  Bunday  nazorat  turiga 
foydalanuvchi bazaning istalgan joyiga kirishini cheklash kiradi. Masalan, 

---