T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

Qurilish m ashinalarining sxemalari.
Qurilish m ashinalarining 
konstruktiv-kompanovka, kinematik,
gidravlik
va elektr sxemalari mavjud.
M ashinaning alohida olingan yig'ish biriklari va agregatlarining 
o‘zaro bog'liq harakati va bir-biriga nisbatan joylashishi orqali uning 
um umiy tuzilishini koisatuvchi sxema, m ashinaning konstruktiv- 
kompanovka sxemasi deyiladi. Bu sxemaga kiruvchi elementlar 
raqamlanadilar, ya’ni eksplikatsiya (shartli belgilari) keltiriladi.
M ashinaning alohida olingan elementlari harakatini xarakter- 
lovchi va ishchi organning kuch qurilmasi bilan bogiiqligini 
ko‘rsatuvchi sxema, uning kinem atik sxemasi deyiladi. Bunda 
barcha harakat uzatuvchi qismlar, vallar, o‘qlar, shesternya, tishli 
g'ildirak, barabanlar va boshqa elementlar, shu jum ladan trans- 
missiya elementlari ham shartli belgilar bilan belgilanadilar.
Kinem atik sxemada ish rejimini aniqlash imkoniyatini berish 
uchun shesternyalar, tishli g ildiraklar, yulduzchalar tishlari soni, 
tishlashish moduli, tishlar qadami, dvigatel vali va alohida olingan 
elementlarning aylanish chastotalari keltirilgan jadval beriladi.
Kinem atik 
sxemada 
m ashina-m exanizm lar 
elementlarining 
grafik ko‘rinishi keltirilgan boiib, u GOST 2.770-68 talablariga mos 
kelishi kerak.
Ba’zan arqon-blokli boshqarish tizim i b o ig an m ashinalar uchun 
arqonlarning bogianib, aylanib o‘tish va o‘ralish (zapasovka) sxema­
lari beriladi.
Keyingi paytlarda qurilish m ashinalarida 
gidrodinamik transmis-
siyalar
keng qoilanilm oqda.
156

---

Boshqarish tizim larida esa gidravlik va pnevm atik usullar tobora 
keng ishlatilmoqda, ular GOST 2.780-68, 2.781-68 va 2.782-68 
talablariga mos keluvchi shartli belgilar bilan belgilanadilar.
Elektr boshqarish sxemalari esa GOST 2.702-69 talablari 
bo'yicha bajariladilar.
b) 
Qurilish m ashinalarini loyihalash asoslari, tipaji va unifikat- 
siyasi.
GOST 2103-68 talablariga muvofiq konstruktorlik hujjatlarni 
ishlab chiqishning quyidagi bosqichlari mavjud: texnik topshiriq 
(TT), texnik tak lif (L), eskiz loyihasi (E), texnik loyiha (T), ishchi 
loyiha (IL).