8.3. T u p r o q n in g b a ’zi a g r ogid rologik xossalari
Biz oldingi m a v z u d a tuproqdagi n am n in g bir necha turda b o'lishini
ko 'rsatd ik . S h u bilan birga b a ’zi turdagi tuproq suvlarini o 's im lik lar
o 'z la s h tir m a y d ig a n holatda ekanligini ham t a ’kidladik.
S h u n d ay
qilib,
tuproqdagi
n am n in g
bir
qismi
o 's im lik k a
o 'tm a y d ig a n , fo y d a siz holatda, b o sh q a qismi esa o 's im lik k a turli d a ra
j a d a o 't a d i g a n holatd a m avjud bo'ladi.
198
O 's im lik larg a erkin harakat qiladigan kapillyar va gravitatsion
suvlar yaxshi o 'tad i (singadi) va o'z lashtiriladi. B u g 's im o n suv konden-
salsiyalanib suyiu| holatga o 'tg a n d a n keyingina o 'sim lik lar o'zlashtiradi,
iiinino uning miqdori ju d a oz.
<
>'Minlik lupm qdagi gigroskopik, m aksim al gigroskopik, kim yoviy
1 >i11к kun suvlarni inutlaqo o 'z lashtirm aydi.
Miming sahabini yana izohlab o'tam iz.
M a ’lumki, o 'sim lik ildizi hujayralari shirasining osm otik bosimi
inavjud Ildiz tizimi hujayralarining yalpi o sm otik bosimi hisobiga suvni
s o ' m l t kuchi vujudga keladi. Tabiiy sharoitda osm otik kuchlarga namni
liipmqdn u.shlab turuvchi kuchlar to 'sq in lik qiladi.
A gin namni tuproqda ushlab turuvchi kuchlar ildizning osm otik
bosim kuchidan katta bo'lsa, bu nam ildizga o 'tm a y d i. Gigroskopik,
m aksim al gigroskopik suvlar tuproq zarrachalariga ildizning so 'rish
kuchidan kattaroq kuchlar bilan tortishib turishini bilamiz. Shuning
11. Inin bunday suvlarni ajratib olishga ildizning s o 'ris h kuchi vetm aydi.
I iipii)i|dngi erkin suv ham kim yoviy toza emas, balki eritm a holida
niuvjiid Sluining uchun ildiz hujayralarining osm otik bosim i, tuproq
iM ItiiiHitniun о ч и н и в bosim idan katta b o 'ls a g in a ildiz hujayralariga suv
shiiiiihuli < )dalda ilili/ suv bilan birga tuproqda erigan oziq m o d d alam i
hum o ‘/la s h l i n b luigimnl.iii luproq eritm asining konsentratsiyasi ortib
kclm aydi.
Agin luproq ciilnitisiiiing osmotik bosim i, ildiz hujayralarining os-
inollk hosiinidiiii «>ilil> kclNii, ildizga suv shim ilishi (kirishi) to'xtaydi.
Miindny piiytdn luproq erilmasi ildiz tukchalaridagi suvni shim ib
olib, ilili/ni Niivsi/.litnlira boslilaydi. Munday holda garchi tuproqdagi
kiiiiKi'iili ik oi it nut tarkibida suv k o 'p b o 'lis h ig a qaram ay, bu suvdan
o'Nlinllk loydalana olm aydi.
O 's im lik ,
ildiz tukchalariga bevosita tegib turgan suvnigina
o 'zlash tirish i m umkin. O 'sim lik ildiziga tegib turm agan suvni o 'z la sh -
tirish im koniyati esa bu suvning ildiz tukchalari tom on siljishiga y a ’ni
h arakatchanligiga bog'liq. Shuning uchun o 's im lik erkin harakat-
laiimligan suvlarni yaxshi o'zlashtiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |