T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

2-§.  Ish  haqini tashkil etish  shakllari va tizimlari
Ish haqi shakllari:
Vaqtbay ish h a q i ^ ^
Bunda  ish  haqi  ishning  davomiyligiga, 
ya’ni ishlangan vaqtga qarab to’lanadi.
Ishbay ish haqi
Ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori  yoki 
b a ja rilg a n   is h n in g   h a jm ig a   q a ra b  
belgilanadi.
Vaqtbay ish haqi qo’llaniladi
— ►
•   mehnatning natijalarini  aniq hisoblab bo'lmaydigan 
sohalarda;
— ►
•   mahsulot ishlab chiqarish hajmi bevosita xodimlar mehnatiga 
bog'liq bo'lmagan, ya’ni texnologik jarayonlarning  borishi bilan 
belgilanadigan sohalarda. Masalan, konveyrli va avtomat liniyali 
ishlab chiqarishda;
— ►
•  lavozimdagi yoki aniq xizmat vazifasini  bajaruvchilar uchun. 
M asalan,  m u h a n d is -te x n ik   x o d im la r,  tu rli  d a ra ja d a g i 
boshqaruvchilar,  xizmatchilar va  boshqa shu  kabilarga  ish 
haqi to’lashda.
130

---

Ishbay  ish  haqi  to'lashda  ish  haqi  miqdori  (V)  ayrim  kasb  (mehnat 
turlari)lar  uchun  ta'rif  stavkasida  belgilangan  haqini  (Vts)  ishlab 
chiqarishning  m e’yorlashtirilgan  hajmiga (Qm) bo'lish orqali  mahsulot 
birligi  ratsenkasi  (Mrats) aniqlab olinib,  keyin  u  ishlab chiqarishning 
umumiy hajmi (Q) ga ko'paytiriladi:
V =   M rats •  Q
Ish  haqi  to 'la s h n in g   aniq  m e h n a t  s h a ro itla rin i  hiso b g a   olib, 
qo'llaniladigan turlari ish haqi tizimini tashkil qiladi.
Ishbay ish  haqi  tizimi
Oddiy ishbay
Ishbay mukofotli
Ishbay progressiv
Bunda ish haqi mahsulot birligi uchun 
belgilangan yagona ratsenka bo'yicha 
to'lab boriladi.
Bunda ishlab chiqarishning  natijalari 
va  boshqa  k o 'rs a tk ic h la r  uchun 
mukofot berish nazarda tutiladi.
B unda 
is h la b  
c h iq a ris h n in g  
m e ’y o rla s h tirilg a n   h a jm i  u ch u n  
belgilangan  va  undan  ortiqchasiga 
oshirilgan ratsenka bo’yicha ish haqi 
to’lanadi.
Tarmoqlar,  mamlakat hududlari,  ishlab chiqarish va kasb turlari,  turli 
toifadagi xodimlar hamda xizmat vazifalari  bo'yicha ish haqi  darajasini 
tabaqalashtirish tarif tizimi orqali amalga oshiriladi.
131

---

T a rif- malaka m a’lumotnomalari. Unda ayrim kasb va ish
turlarining ta’rifi, aniq bir ishni  bajaruvchilarning  malaka
- >
va  ko'nikmalariga  qo'yiladigan  talablar hamda  ularning
razryadlari ko'rsatiladi.
E
Tarif -  setkasi.  Unda  birinchi va  unday keyingi  razryadli
£
xodimlar mehnatiga haq to'lashning o'zaro nisbatini aks
£
ettiruvchi tarif koeffitsientlari ko'rsatiladi.
Ish haqiga turli koeffitsientlar. Unda mehnat qilish  sharoiti
og'ir bo'lgan hududlarva zararli ishlarda ishlovchilar tarif
stavkasiga qo'shimcha koeffitsientlar belgilanadi.