T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

2-§.  Narx  turlari  va  ularning  m azm uni
Narx turlari
Datatsion
narxlar
Ta’riflar
Nufuzli narxlar
Ulgurji narxlar
Xarid
narxlari
Chakana
narxlar
Damping narxlar
I.  Iqtisodiy mazmuniga ko'ra
Davlat byudjeti hisobidan arzonlashtirilgan 
narxlardir.
Aholining yuqori daromad oluvchi qatlami 
xarid qiladigan nufuzli (obro'-talab) tovarlarga 
belgilanadi.
Turli xil xizmatlar (telefon, 
transport, kommunal va h.k.) bahosi sifatida 
chiqadi.
Bu narxlar davlat buyurtmasi bo'yicha ishlab 
chiqarilgan tovarlarga belgilanadi. Ay rim 
hollarda bunday narxlarga muayyan ustama 
va  imtiyozlar bo'lishi ko'zda tutiladi.
Bu tovarlar bevosita iste’molchilarga 
sotiladigan narxlardir. Chakana narxo'z 
tarkibiga tovarning ulgurji narxi, hamda 
chakana savdo tashkilotlari xarajatlari va 
foydasini oladi.
Bunday narxlarda ishlab chiqaruvchilar 
bozordagi mavqeini mustahkamlash va 
raqiblarini siqib chiqarishda foydalanadi. U 
bozorga «suqilib kirish» narxi deb ham 
ataladi.
Bu narxlarda tovarlar katta partiyalarda, 
ktarasiga sotiladi.  U tarkiban ishlab 
chiqarish xarajatlari hamda ulgurji-savdo 
tashkilotlari xarajatlari va foydasini o‘z ichiga 
oladi.
152

---

II. Tartibga solinishi darajasiga ko'ra
III .  Amal qilish doirasi (bozor ko‘lami)ga ko'ra
Muayyan hududiy bozorlarda uning doirasida 
•  amal qiluvchi omillar ta’sirida shakllanadi.
Shartnoma
narxlari
Erkin
narxlar
Qat’iy belgilangan 
narxlar
Milliy
narxlar
Jahon
narxlari
Tartibga
solinadigan
narxlar
Hududiy
(mintaqaviy)
narxlar
Talab va taklif ta’siri ostida  vujudga 
keladigan bozor narxlaridir.
Ishlab chiqaruvchi va iste’molchi tomonidan 
shartnomada qayd qilingan narxlardir.
Ma’muriy tarzda belgilanib,  bozor kuchlari 
ta’sir koTsatmaydi va muayyan davr 
davomida doimiy bo'lib qoladi.
Alohida mamlakatlar doirasida o'rtacha 
ijtimoiy sarf-xarajatlar, milliy bozordagi talab 
va taklif ta’sirida shakllanadi.
Muayyan tovarlami ishlab chiqarishga 
ketgan baynalminal xarajatlarni, tovarlaming 
jahon andozasi talablariga mos kelishi 
darajasini hamda xalqaro bozordagi talab va 
taklif nisbatini o'zida aks ettiradi.
Ayrim tovarlarga  davlat narxlaming yuqori 
(iste’molchi manfaatini ko'zlab) va quyi 
(ishlab chiqaruvchi manfaatini ko'zlab) 
chegarasini belgilaganda hamda moliyaviy 
va kreditli dastaklardan foydalanib, narxga 
ta’sir ko'rsatganda o'z o'rniga ega bo’ladi.
153

---

Bir tovarning turli davrda narxlaridagi o'zgarishlarni joriy va qiyosiy 
narxlar aks ettiradi.