T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

4-§.  Mehnat munosabatlarining  iqtisodiy mazmuni va  uni 
tartibga solishda  kasaba  uyushmalari  roli
Mehnat munosabatlari -  bu bir tomondan  ish  beruvchilar boshqa 
tomondan  ishga yollanuvchilar hamda davlat va kasaba  uyushmalari 
o'rtasida  ishchi kuchini yollash yuzasidan vujudga keladigan iqtisodiy 
munosabatlardir.
Ishga yollash bo'yicha m a’muriyat va  ishchilaro'rtasidagi mehnat 
munosabatlari  mehnat shartnomalari yordamida tartibga solinadi.
133

---

M e h n a t s h a rtn o m a la rin in g  ta rk ib iy  tu zilish i:
•  ish haqi stavkasi;
•  me'yoridan ortiqcha  bajarilgan ishlar uchun ish haqi to'lash tartibi;
•  dam olish kunlari, tanaffuslar va mehnat ta’tilining belgilanish tartibi;
•  pensiya fondlari va sog'liqni saqlashga ajratmalar miqdori;
•  narxlar  o'zgarishini  hisobga  olib,  iste’molchilik  savatini  tartibga 
solish sharoitlari;
•  mehnatning boshqa umumiy va tashkiliy shart-sharoitlari.
Davlatning mehnat munosabatlariga  ta’sir ko’rsatish usullari va 
yo’llari:
•  mehnat munosabatlarining barcha tomonlarini qamrab 
oluvchi  qonunchilikfaoliyati;
•  maqsadli ijtimoiy dasturiami (kam ta’minlangan oilalarga 
yordam, ishsizlik bo'yicha nafaqa, turli ijtiomiy to’lovlar, 
pensiya ta’minoti va  boshq.) ishlab chiqish va amalga 
oshirish;
•  ish  haqining  eng  kam  darajasi  (minimal  ish  haqi)ni 
aniqlash va o’zgartirish;
•  ishga yollashning umumiy shart-sharoitlarini belgilash;
•  bandlik  xizmati  (Mehnat  birjalari)  faoliyatini  amalga 
oshirish;
•  davlat  ta’lim  tizimi  orqali  ishchilarni  o’qitish  va  qayta 
tayyorlashni  tashkil  qilish.
Kasaba  uyushmalarining  mehnat  munosabatlariga  aralashishdan 
ko'zlangan asosiy maqsadlar:
•  
Ishsizlikni  ijtim o iy  kafolatlash.
•  
M ehnat sharoitlarini yaxshilash.
•  
Ish  haqini  oshirish.
134

---

Kasaba uyushmalarining ish haqini oshirishga erishishga qaratilgan 
chora-tadbirlari:
IV.Monopol mavqega ega bo'lgan tadbirkorlarga  turli xil 
yo'llar bilan,  xususan ish tashlashni  tashkil qilish orqali 
ta’sir ko'rsatish.
I I I .   Kasbnimalakalilitsenziyalash:
•   ta’lim darajasi,  mutaxassislik  bo'yicha  ish  staji, 
attestatsiya natijalari va shaxsiy fazilatlari bo'yicha
11. Ishchi kuchi taklifini qisqartirish:
•   immigratsiyani cheklash;
•   bolalar mehnatini qisqartirish;
•   pensiyaga o'z vaqtida chiqishni qo'llab-quvvatlash;
•   ish haftasini qisqartirishga erishish.
. Ishchi kuchiga talabni ko'paytirish:
•  ishlab chiqariladigan m ahsulot yoki xizmatga talabni 
rag'batlantirish;
•  mehnatni unumdorligini oshirish;
-  ishchi kuchi bilan birgalikda foydalaniladigan boshqa 
resurslar narxini o'zgartirish.
135

---