T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 355 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
3 - rasm. (P, t) tekisligida izoxoralar V
3
 > V
2
 > V
1
Gazning bosimi o‘zgarmas bo‘lganda sodir bo‘ladigan jarayon 
– izobara jarayoni
deb 
ataladi. Gazning hajmi o‘zgarmas bo‘lganda sodir bo‘ladigan jarayon – 
izoxora jarayoni deb
ataladi. (5) - va (6) - rasmlardan ko‘rinib turibdiki, izobara va izoxora chiziqlari 
temperatura o‘qini 
nuktasida kesib o‘tadi, chunki bu nuqtada R yoki V nolga teng bo‘lganligi uchun 
bo‘ladi. Agarda koordinata o‘qlarining boshini -1/

nuqtaga ko‘chirsak, u holda Kelvin 
shkalasiga o‘tishimiz mumkin: 
(36.2) va (36.3) ifodalarda t o‘rniga termodinamik temperaturani qo‘ysak, Gey-Lyussak va 
Sharl qonunlarini quyidagi qulay ko‘rinishda ifodalashimiz mumkin: 
yoki
,
,
Adiabatik jarayon 
Tizim tashqaridan issiqlik olmasa yoki unga issiqlik uzatmasa, ya’ni Q = const bo‘lsa, bu 
jarayon – 
adiabatik jarayon
deb ataladi. 
Berilgan massali gaz uchun quyidagi munosabat o‘rinli bo‘ladi 
C
t
0
15
,
273
1





0
1


t


/
1


t
T

/
1


T
t
T
V
T
V
t
V
V


0
0
0
)
1
2
1
(
)
1
(






T
P
T
P
t
P
P


0
0
0
)
1
2
1
(
)
1
(






2
1
2
1
T
T
V
V

2
1
2
1
T
T
P
P

const
PV



---