T oshkent axborot texnologiyalari universiteti

1-rasm. dq - zaryadning r masofadagi potentsiali 
Bu sirtni, 
zaryadga ega bo‘lgan
dS
– elementar yuzachalarga ajratib, 
dq
– ni 
nuqtaviy zaryad deb hisoblaymiz. 
Nuqtaviy dq zaryadning 
masofadagi maydon potentsiali quyidagiga teng bo‘ladi. 
, (28.2) 
yoki 
, (28.3) 
kq


dS
dq


r

r
dS
r
dq
d






0
0
4
1
4
1


r
dS
q
k
d







0
4
1

---

O’QUV-USLUBIY MAJMUA FIZIKA 
––––––––––––––––––––––––––––––{ 151 }–––––––––––––––––––––––––––––– 
Bu ifoda butun sirt bo‘yicha integrallansa, zaryadlangan o‘tkazgich sirtining 
potentsiali ifodasiga ega bo‘lamiz: 
, (28.4) 
O‘tkazgichning potentsiali q zaryadga proportsional bo‘ladi. Shu zaryadning 
potentsialga nisbati o‘zgarmas kattalikdir, u o‘tkazgichning zaryad to‘plash xususiyatini 
belgilaydi va 
o‘tkazgichning elektr sig‘imi
 
deb ataladi.
, (28.5) 
Shunday qilib, yakkalangan o‘tkazgichning 
elektr sig‘imi
deb, uning potentsialini bir 
birlikka o‘zgartirish uchun zarur bo‘lgan zaryadga miqdor jihatidan teng fizik kattalikka 
aytiladi. 
Sharchaning elektr sig‘imi 
R radiusli yakkalangan shar 
q
– zaryadga ega bo‘lsa (
43 - rasm
), uning sirtidagi 
potentsiali quyidagiga teng bo‘ladi: 
, 
bu yerda 
, (28.6)
 
Shunday qilib, sharning 
S
– elektr sig‘imi sharning radiusiga va muhitning dielektrik 
singdiruvchanligi 

ga proportsionaldir. (28.6) – ifodadan muhitning dielektrik 
singdiruvchanligini aniqlaymiz. 
, (28.7) 




S
S
r
kdS
q
kqdS





0
0
4
4



S
r
kdS
q
C



0
4
R
q



0
4

R
q
R
q
q
C










0
0
4
4
R
C
0
4




---