Т о ш к е н т «маънавият» 2012

Манкент
272

---

РАҚС
Ш одиёна бундоқ чалинсин-да, рақс бундоқ бўлсин- 
да. Йигит ўйнаяпти, биронта хотинчалиш ҳаракат топиб 
кўринг-чи, йўқ, ҳаммаси эркакча, мардона ва ўйинга ёпи- 
ш иб турибди. Кетмон чопяпти, қилич силтаяпти, ўроқ 
ўраяпти, тош қулатяпти, отда учаяпти, тўғон боғлаяпти, 
қанор орқалаяпти — ҳаммаси шундоқ устакорона... Ш ун- 
доғам ўйнаяптики, асти қўяверинг..
Қиз-чи? Биронта ҳаёсиз ҳаракат, ўринсиз имо, ё кўкрак 
ва ё қуйруқ силкиш йўқ. Ю зида пишган олма қизиллиги 
ёки тонг шафақлари ўйнамокда. Қадамлар енгил, қўллар 
қуш қанотларидек учағон — сув оляпти, пилла узяпти, атлас 
тўқияпти, пахта теряпти. Бутун кўрки ва тенгсиз сиймо- 
сида ички бир шарм ва одоб. Устозига балли!
Сайрам

---

АГАР М Е Н ..
Эш иккўл этагида қадимги бир жангчининг қабрини 
топиш ибди. К аф анигача олтин эмиш . Ханжари, этиги, 
қиличи, дубулғаси, энгил-бош и, қўйинг-чи, косаси, пиё- 
ласигача қуйма олтин, тобути ҳам...
Бу бизнинг боболаримизнинг боболарига хос бурунги 
ер таги сағаналаридан. Номдор ва салтанат эгаларидан 
бирининг сағанаси. Қабр ичида устихонга боғлиқ ва ён- 
ма-ён тўрт юзга яқин ўликка кераклигу кераксиз олтин 
буюм санашибди. Еттинчи асрга қадар кўмилган улик — 
саҳройи йигит, жангчи. Ё ўн саккиз, ё йигирма уч йил 
умр курган, холос.
Агар мен мангулик уйқуга кетар кун бирон буюм ола 
кетиш эрки берила қолса...
Не олиб кетаркинман?
Энг аввал ҳовлимдаги о қ гулларнинг бир ҳовуч атри;
К ейин Ҳ алим ахоним авжида Н авои й н и н г ўша бир 
сатри;
Устоз Ойбек бермиш ўша бир қалам;
Олис ғурбатлардан қайтганимда, онам нинг қабрини 
тополм аганим важидан суяк-суякларим га сингган ўша 
қи рқ йиллик алам;
Суйгулимнинг тирноқ юзидеккина сурати ҳам;
Нозим Ҳ икматнинг денгиз сувларидай мовий кўзла- 
ридаги ўша мунг, ўша учқун, бир сўз билан айтсам, унинг 
хаёлимдаги армонли сийрати ҳам;
Бир ғужум Фарғона узуми;
Самарқанддаги йигитлик базми;
Қ озоқ қимизидан бир кўза;
Тош кент денгизидан бир кўза;
Ҳеч бўлмаса ўша Олатов яйловида қим из ичган за- 
ранг коса;
Ўша унутилмас ўғринчи бўса;
274

---

О қсоқ бобо сағанасидан ложувард ғишт синиғи;
Ўлганда ҳам отини аташим ножўя бировнинг кўзлари- 
даги тубсиз меҳрдан киприкчаси ва тиниғи;
Андижон адирларида битган ғўзадан бир лўппи чаноқ 
ҳам...
Тағин нима? Бўлди шекилли. Йўқ, онамдан қолмиш 
ягона эсдалик — кичкина парқу болиш — тобутимда бо- 
ш им га қўй и л са-ю , ўш а болиш таги га д аф тарч ам қў- 
йилса...
Ўлгандан кейин бирон буюм олиб кетиш эрки берил- 
са, мен ш уларнигина ола кетиш ни истар эдим. Л екин ҳали 
ўладиган тентак йўқ, ran шунда...

---

ХАЛҚ ДИЛИНИНГ КЎЗГУСИ
Ёзувчи зиммасига ҳамма даврлар, ҳамма замонлар ҳам 
оғир ва жавобгарлик бурч юклаб келди. М ен том маъно- 
сидаги ёзувчи тўғрисида гапиряпман. Тарихимизда тилга 
олгулик қаламкаш борки, ҳаммаси чин маъноси билан давр 
фарзанди, халқ ўғли, халқ дилининг кўзгуси ва жарчиси- 
дир. Абдулла Қаҳҳор ўш андек қалам эгалари сирасидан 
ўрин олган ёзувчи.
Муҳандис — ўз ишига етук, жамиятда ардоқли киш и, 
кимёгар ҳам, ўқитувчи ҳам, дурадгор ҳам, чилангар ҳам, 
наққош ҳам, гулчи ҳам... Ҳаммаси ўз ишига етук, ўзга билан 
иш и йўқ. Ёзувчи-чи? Ҳа, ёзувчи деярли ҳаммасининг д и­
лини, дидини, орзусини, характерини билмоғи шарт. Акс 
ҳолда, сохта, чалакам ва умри калта ran бўлади. Абдулла 
Қаҳҳор қаламга олган ҳаёт лавҳалари, характерлар, тим - 
соллар, тўқнашувлар ва айниқса тил иш онгулик, реал ва 
ибрат олгулик, эсда қолгулик, чинакам санъат асарлари- 
дир. Ш у жиҳатдан оғиз тўлдириб айтсак ярашгулик, зар- 
гар, пурҳикмат, билгич ёзувчилардан бири Абдулла Қаҳ- 
ҳор — фахрлансак бўлади!
Абдулла Қаҳҳор ҳикоянавис, қиссанавис, ром анчи, 
драматург сифатида донгдор. Л екин мен уни ш оир ҳам 
дердим. У танлаган мавзулар, уларнинг ижроси, яхлит ва 
хилма-хил одамлар, уларнинг ички дунёси, табиат манза- 
ралари, ўринли романтик оҳанглар, ранглар — шеърдир. 
«Ўтмишдан эртаклар»идаги У маралининг ўлимини эсланг: 
отанинг бир зумлик телбаланиш моменти, исён, томир- 
томирларидан титраб кўтарилган наъра, она мусибати бу 
парчанинг ўзи тугал бир достон. Вазнсиз, қоф иясиз, ле­
кин ю ксак шеърдир. Даҳшат бу! Ўтмиш нечоғлик қора ва 
шаддод экан-а! Қайтиб келмасин ўш андоқ кунлар! — дей- 
ди ҳар китобхон. Бу кунларимиз қадрига етадиган бўлади 
китобхон. Санъат бу! Чинакам усталик ва устозлик...
276

---

Абдулла Қаҳҳор устоз сифатида талай асл наср ёзувчи 
ёшларга етакчи. Л екин мен, ундан ҳам кўпроқ шоирларга 
устозлигини биламан ва бу қаттиқ қўллик, ёш адабиётчи- 
ларимизнинг чинакам устози билан фахрланаман.
Абдулла ака! Соч оқлигига парво қилманг. Қирчилла- 
ган пайтингиз бу! Янги асарларингизни бесабр кутувчи- 
лардан бири мен. Излаб топиб ўқувчилардан бири мен.
У зоқ яшанг!

---

АЛЛОМ А
Иззат Султон — кўп қиррали ижодкор. У шеър ҳам ёза 
олади, насрга ҳам уста, бақувват драматург, бақувват ар- 
боб, лекин дарҳол кўзга ташланадиган қирраси - олим- 
л и к — алломалик. Аллома бўлганда ҳам анов-манов алло- 
ма эмас, забардаст ва ёрқин...
Илм унда туғма ва ўткир сажия эканлигига шубҳа бўли- 
ши мумкин эмас.
«Адабиёт назарияси» китобини эслайлик. Нечоғлик ўз 
вақгида дунёга келган ва талай-талай аниқликка интизор, 
таш на ўқитувчилар йўлини ёритган китоб эди. Бу китоб 
ёш қаламкашлар учун ҳам, умуман ёш авлод учун ҳам ян - 
гилик бўлди, етакчи бўлди.
Иззат Султон драмалари ю ксак савияда, «Бургутнинг 
парвози»дан «Фидойи»гача эсда қолгулик. Драматургияда 
ҳам ўта етук қаламкаш Иззат Султон томошабин қалби 
тўридан ўчмас жой олган асарлар авторидир. Усталик шу 
даражада: драма ҳам, опера либретгоси ҳам, киносцена­
рий ҳам бирдек қўлидан келади. Бундай дўндириб ёзади- 
ганлар оз. Ўшаларнинг олдинги қаторида Иззат Султон 
бор...
«Н авоийнинг қалб дафтари» деган китоб ўктам алло- 
м ам и зн и н г кей и н ги асарларидан бўлиб, шу дараж ада 
м аъни ва м ан ти қ тиғиз, у зо қ м еҳнат оқиб атид а дунё 
кўрган, умри узун илмий асардир. Бу китоб бутун бир 
давр кўзгуси, бутун бир давр қомусидек салмоқли ва маз- 
мундор.
Бу китоб устоз О йбек қаламига хос, ўша оламга м аш - 
ҳур ром анидан кейин улуғ Н авоий ҳақидаги эн г сам и- 
м и й , зам о н га оҳангдош ва ф ахрл ан гул и к м еҳнатдир. 
А йни вақгда улуғ бобога ф арзандлик туйғуси тўлиб тош - 
ган. Ёруғ қалб қўш иғидир. Н ечоғлик ёрқин ва фусун- 
кор китоб.
278

---

И ш мактабида тарбияланиб, илм чўққиларига зина- 
м а-зина ю ксалаётган, билим ва м аданиятим изнинг курки 
даражасидаги заҳматкаш алломага, йирик қалам соҳиби- 
га, замондош им га, ардоқли дўстга мен ҳам таш на бир 
китобхон ва қатордаги қаламкаш сифатида ҳамиш алик 
омад ва ум рзоқлик тилайм ан. Я нги асарлар кутиб қо- 
ламан.

---

СУРАТ
Лирик қисса