T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Asosiy  axloqiy  qadriyatlar. 
Qadriyatlar  ijtimoiy  xususiyatga 
ega bo‘lib,  kishilarning  amaliy faoliyati jarayonida shakllanadi va 
rivojlanib  boradi.  Qadriyatlar  kishilarning  turli  sohalardagi,  av- 
valo,  ishlab  chiqarishi,  mehnat  sohasidagi  faoliyati  uchun  foyda 
keltiradigan  narsa  va  hodisalar  majmuyi  bilan  bog‘liq  holda  yu- 
zaga keladi.
Axloqiy qadriyatlar esa har bir kishi, millat, elat, xalqning iqti- 
sodiy,  siyosiy,  huquqiy,  ma’naviy-madaniy,  kundalik maishiy tur­
mush faoliyatida nisbatan turg‘un,  barqarorlik kasb  etib,  o‘zligini 
bildirib,  namoyon  etib  nihoyatda  qadrlanadigan,  ardoqlanadigan 
yuksak darajada  shakllangan  axloqiy sifat va  fazilatlardan iborat.
Axloqiy  qadriyatlarga  insonparvarlik,  jamoatchilik,  adolat, 
qonuniylik,  vatanparvarlik,  xushmuomalalik va  odoblilik,  oddiy- 
lik va kamtarlik,  halollik va rostgo‘ylik,  ochiq ko‘ngillik va mard- 
lik,  saxiylik  va  muruvvatlilik,  o‘zaro  hurmat,  do‘stona  munosa­
bat,  samimiylik,  sabr-qanoat,  hayolilik  va  pokizalik,  homiylik 
va  saxovat,  fidoyilik,  sadoqat,  mehr-muhabbat,  mehnatsevarlik, 
sihat-salomatlik, jasurlik va boshqalar kiradi.
Axloqiy qadriyatlarni  quyidagicha tasniflash mumkin:
1. Axloqiy qadriyatlarning mazmuniga ko‘ra burch,  or-nomus, 
vijdon,  qadr-qimmat,  sabr-qanoat,  kamtarlik,  sobitqadamlik, 
rostgo‘ylik  va  hokazolarga;  shakliga  ko‘ra  esa  ijobiy  yoki  salbiy, 
ya’ni  yaxshilik va  yomonlik,  adolat  va  adolatsizlik,  baxt  va baxt- 
sizlik,  hayo  va behayolik kabilarga  ajratish mumkin.
2.  Axloqiy qadriyatlarni  amal  qilish  doirasiga  ko‘ra:
310

---

— shaxsiy axloqiy qadriyatlar — kasbiy burchni bajarish,  sevgi- 
siga sadoqatli bo‘lish,  halol rizq topish,  so‘zining ustidan chiqish, 
oila  sha’nini saqlash,  haromdan hazar qilish;
— milliy axloqiy qadriyatlar — mehmondo'stlik,  kattalarga nis­
batan  hurmat,  saxovat,  homiylik,  ota-onani  e’zozlash,  bolajonlik 
va hokazolar;
— mintaqaviy axloqiy qadriyatlar — do‘stlik,  yaxshi qo‘shnichi- 
lik,  bag‘rikenglik,  mehmondo‘stlik,  o‘zaro  hurmat va boshqalar;
— umuminsoniy  axloqiy  qadriyatlar  — insonparvarlik,  adolat- 
parvarlik, vatanparvarlik, o‘zaro hurmat, qonuniylik, jamoatchilik 
kabi  turkumlarga bo‘lish mumkin.
3.  Axloqiy qadriyatlarni  axloqning tarkibiy tuzilishiga  ko‘ra:
— axloqiy ongda barqaror shakllangan m a’naviy-axloqiy qadri­
yatlar: jamiyat tomonidan ishlab  chiqilib,  hayotga tatbiq  etilayot- 
gan  kodekslar,  normalar,  tamoyillar,  mafkuraviy  g‘oyalar.  Ma­
salan,  «Harbiy  qasamyod»,  «Shifokor  qasamyodi»,  «Ichki  ishlar 
idoralari  xodimlarining  kasb  odobnomasi»  va h.k;
—  axloqiy  amaliyotda  bevosita  qo‘llaniladigan  axloqiy  qadri­
yatlar:  yaxshilik  yoki  yomonlik,  adolat  yoki  razolatdan  iborat 
maqsadni  ko‘zlab,  uni  amalga  oshirishning  ixtiyoriylik yoki maj- 
burlash  vositalarini  qo‘llab  pirovard  natijaga  olib  keluvchi  qadri­
yatlar;
— axloqiy munosabatlar tufayli zohir bo‘ladigan axloqiy qadri­
yatlar: burch, shartni bajarish,  halollik,  saxiylik,  kamtarlik,  udda- 
buronlik,  tadbirkorlik,  kelishuvchanlik,  murosa  va  hokazolarga 
ajratish  mumkin.
Yangi  axloqiy  qadriyatlar yuzaga  kelishi  0 ‘zbekistonda  huqu- 
qiy  demokratik  davlatni  qurish,  fuqarolik  jamiyatini  shakllanti- 
rishda  axloqiy  qadriyatlar  barcha  fuqarolarni,  millati,  dini,  tili, 
irqidan  qat’i  nazar  o‘zbek  xalqi  o‘zining  milliy  axloqiy  qadriyat- 
lari  —  sabr-qanoat,  jamoatchilik,  o‘zaro  yordam,  saxovat,  tinch- 
likni  ardoqlash,  shukronalik  kabi  axloqiy  fazilatlarini  namoyish 
qilish  orqali tinch-totuv yashashga  chorlaydi va uni ta’minlaydi.
Qadriyatlar tizimida