T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Hozirgi  davr  falsafasining  dolzarb  masalalari  va  uni  o‘rganish 
vazifalari.  Falsafiy  tafakkur  rivoji  insoniyat  taraqqiyoti  bilan  uz­
viy  b o g liq  jarayondir.  M a’lum ki,  hayotdagi  voqea-hodisalarning 
barchasi  ijtimoiy  ongda  aks  etadi.  Taraqqiyot  jarayonida  davrlar 
o ‘zgarishi  bilan  unga  xos  m a’naviy,  huquqiy,  siyosiy  va  falsafiy 
m ezonlar  ham   shakllana  boshlaydi.  A m m o  bu  o ‘z-o ‘zidan  yuz 
bermaydi.  Ayniqsa,  inson tafakkurining  o‘zgarishi,  dunyoqarash­
ning  yangicha  tamoyillarga  ega  b o lish i  uzoq  davom  etadigan 
murakkab  jarayondir.  Bu  hoi  bizning  kunlarim izda  ham   yaqqol 
namoyon bolm oqda.
Hozirgi  kunda jamiyatimizda  istiqlol  g‘oyalariga  asoslanadigan 
yangi dunyoqarashni shakllantirish asosiy vazifa b o lib  turibdi. Zero,
24

---

inson dunyoqarashini,  uning asosiy tam oyillarini o‘zgartirmasdan, 
yangi  jamiyatni  qurish  qiyin.  Istiqlol  talablari  darajasida  falsafiy 
tafakkurni  yangilash  vazifalarini  bajarish  g‘oyat  murakkab  bolib, 
quyidagi bir qator m uam m olarni hal qilishni taqozo  etmoqda:
—  kishilar  ongi  va  turm ush  tarzidan  sobiq  tuzum ga  xos 
g‘ayriinsoniy tam oyillarni  siqib  chiqarish;
— 0 ‘zbekiston falsafasida jahon falsafiy tafakkuri yutuqlaridan 
yanada  kengroq  foydalanish;
— bozor munosabatlariga bosqichm a-bosqich  o lis h  jarayonida 
nafaqat  oddiy  fuqaro,  balki  ziyoli  va  falsafa  mutaxassislarining 
ongida ham on saqlanib  kelayotgan loqaydlik va m utelik kabi kay- 
fiyatlarga barham  berish;
—  m a’naviy  m erosim izni  qayta  tiklash  va  ijodiy  rivojlantirish 
jarayonida  buyuk  ajdodlarim iz  falsafiy  m erosini  yanada  keng  va 
chuqurroq  o ‘rganish;
—  falsafiy  adabiyotlarni  milliy  m anfaatlarim izga  yanada 
ko‘proq  moslash,  q o lla n m a   va  darsliklarim izda  milliy  g‘oya  va 
istiqlol  m afkurasi  tam oyillarini  aks  ettirish;
—  istiqlol  talablariga  mos  keluvchi  sogiom   g‘oyali  m a’naviy 
barkamol  avlodni  tarbiyalash  zaruratiga  mos  tadqiqotlar  olib  bo- 
rish,  ular  asosida  ta ’lim -tarbiyaning  sam arali  usul  va  imkoniyat- 
larini  izlab  topish;
—  jahon  va  Sharq  xalqlari  falsafiy  m erosini  puxta  va  chuqur 
o lg an ish ,  bu  jarayonda  turli  g‘oya  va  m afkuralarning  davlatlar 
va  xalqlar  taqdiriga  ta ’sirini  aniq  k o lsatish   va  shu  asosda  istiqlol 
m afkurasining  tam oyillarini  kishilar ongiga  singdirish.
A na shu m asalalarni  uyg‘un  holda hal  qilish falsafiy dunyoqa- 
rashim izni yangilashga  yordam  beradi.
Bunda,  avvalo  jam iyatning  siyosiy-huquqiy,  iqtisodiy-ijtimoiy 
hayotida  yuz  beradigan  ijobiy  o‘zgarishlar  un i  harakatlantiruv- 
chi,  taraqqiy  ettiruvchi  asosiy  om il  —  inson  tafakkuri,  ruhiyati, 
his-tuyg‘ulariga  sam arali  ta ’sir  etadi.  Shu  bilan  b o g liq   ravish- 
da,  Vatan  va  xalq  tarixi,  m a’naviy-madaniy  meros,  ona  tili,  din, 
m illiy  turm ush  tarzi,  m illiy  urf-odatlarni  ya ngi  davrning  m ohi- 
yat-m azm unidan  kelib  chiqqan  holda  tiklash,  boyitish  va  milliy 
g‘urur-iftixorning  yuksalishida juda ulkan  o‘rin  tutadi.
25

---

Falsafiy 
dunyoqarashni 
yangilash 
zarurati 
bir 
qator 
yo‘nalishlarda  namoyon bo‘ladi.
1.  Avvalo  bu  kelajagi buyuk  davlatni barpo  etish  bilan  bog‘liq. 
Bunda  ana  shu  yaratilajak  yangi jam iyat  haqida,  bozor  m unosa- 
batlariga  bosqichm a-bosqich  o ‘tish  jarayoni,  yangi  ijtimoiy-iqti- 
sodiy  m unosabatlarning  qaror  topa  borishi,  islohotlarning  inson 
manfaatlariga  xizm at  qilishi,  m illiy  uyg‘onish  ijtimoiy  taraqqiyot 
taqozosi,  komil  insonni  voyaga  yetkazish  davr  talabi  ekani  kabi 
dasturiy  vazifalarning  hayotiyligi  to ‘g‘risidagi  g'oyalarni  odam lar 
dunyoqarashida  qaror toptirish  zarur.
2.  Falsafiy  ongning  yangilanishi  m ohiyat  e’tibori  bilan  fuqa- 
rolik  jam iyati  va  huquqiy  davlat  barpo  etish  borasida  iqtisodiy 
m ustaqillikka  erishish  orqali  siyosiy  m ustaqillikni  m ustahkam - 
lash,  m am lakatim izning  xalqaro  nufuzi  va  aloqalarining  o‘sib 
borishi,  tinchlik,  osoyishtalik,  m illiy  totuvlik,  baham jihatlik- 
ka  xizm at  qiluvchi  g‘oyalarga  tayanadi.  U ning  hayotiyligi  xalq 
irodasiga,  ruhiyatiga,  m illiy  tuyg‘ulari,  orzu-intilishlariga  mos- 
ligi bilan belgilanadi.
3. Albatta,  falsafadagi yangilanish m illat va Vatan m anfaatlari, 
istiqbol rejalari,  milliy qadriyatlarim iz ruhiga mos holda kechadi. 
Bu  esa,  o‘z  navbatida,  yurtim izda  kechayotgan  islohotlar jarayo­
ni,  davlatimizning  siyosiy,  huquqiy,  iqtisodiy,  ijtimoiy,  m a’naviy 
hayotidagi  ijobiy  o ‘zgarishlar  to ‘g‘risida  xalqim izda  to ‘g‘ri  tasav­
vur va tushunchalarni  hosil  qilib  borish  lozim ligini  ko‘rsatadi.
4.  Falsafiy  tafakkur  yangilanishi  taqozo  etadigan  eng  m uhim  
vazifa poklanish jarayoni  odam lar  ruhiyati va  tafakkurida  amaliy 
tus  olishi  uchun  0 ‘zbekiston  Konstitutsiyasida  mujassam  etilgan 
maqsad va g‘oyalarni  amalga  oshirish yo‘lida xizm at qilishdir.  Bu 
maqsad  va  g‘oyalar  om m a  m anfaatlarini  aks  ettirgani  bois  ularni 
m a’naviy hayot tarzining tarkibiy qismiga aylantirish m uhim  aha­
miyatga  ega.
5. M am lakatim iz mustaqilligi, tinchligi, uning fuqarolari totuv- 
ligi,  ijtimoiy-siyosiy  va  iqtisodiy  barqarorlikning  qadriga  yetish, 
jam iyatim iz hayot tarziga xavf solishi m um kin bo‘lgan tahdidlarga 
qarshi  ogohlikni  kuchaytirishda  falsafa va  um um an,  ijtimoiy  fan­
larning  ahamiyati  beqiyos.  Shu  bois  o ‘z  xalqi  tarixini,  o‘z  m il-
26

---

liy m adaniyatini,  urf-odat va an’analarini yaxshi biladigan,  milliy 
g‘ururi yuksak  avlodni tarbiyalash falsafaning  m uhim  vazifasidii.
6. 
Falsafiy  dunyoqarashning  yangilanishi,  mohiyat  e’tiboriga 
ko‘ra,  insondan,  uning  ijtimoiy  xususiyatlari  takomillashuvidim 
chetda  kechadigan jarayon  emas.  U   nafaqat  um um jam iyat  mit| 
yosidagi,  balki  h ar  bir  inson  kamoloti  uchun  ham   zarur  shart 
sharoit  yaratadigan jarayondir.  Shu  m a’noda,  u   ham , jamiyatdagi 
boshqa  o‘zgarishlar  kabi,  avvalo,  inson  uchun,  uning  kamoli  va 
hayot  farovonligini  ta ’m inlaydigan  islohotdir.
M am lakatim izda  bu  borada  juda  keng  k o la m li  ishlar  boslv 
lab  yuborildi.  Bugun  ijtimoiy  fanlar  rivojini  zam on  talablari  da 
rajasiga  yetkazish  borasida  davlat  va  jam oat  tashkilotlari,  olim 
va  ziyolilar  oldida  g‘oyatda  m as’uliyatli  vazifalar  turibdi.  Birgina 
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ni amalga oshirishning o‘zi  bir 
necha yillarga m oljallangan keng k o lam li faoliyat yo‘nalishlarini 
nazarda  tutadi.  Bugungi  kunda  siyosiy,  m afkuraviy  va  m a’naviy 
sohalardagi  taraqqiyot  vazifalari  o‘zaro  uyg‘unlashib  borm oqda, 
ta ’sir  doirasi  ancha  kengaymoqda.  Ayniqsa,  m afkura  borasidagi 
nazariy  faoliyat,  ta rg lb o t  va  tashviqotni  h ar  tom onlam a  kuchay 
tirishga  alohida  aham iyat  berish  zaruratga  aylanib  bormoqda. 
Galdagi vazifalar esa,  ana shu im koniyatlarni am aliy ishga aylan 
tirishda  h ar  birim iz  o ‘z  m as’ulligim izni  qay  darajada  sezishimiz 
va  qanday  faoliyat yuritishim izga bogliq.
XXI  asrga  kelib,  insoniyat  g‘oyat  m urakkab,  olamshumul 
m uam m olar  qarshisida  turganligini  anglay  boshladi.  Xususan, 
yadro urushi xavfi, keskinlashayotgan ekologik m uammolar, xom- 
ashyo va  energetika  resurslari,  Yer shari  aholisining  shiddat bilan 
o‘sib  borayotgani,  ularni  oziq-ovqat  bilan  ta ’m inlash,  sogliqni 
saqlash,  m aorif  va  m adaniyatni,  fan-texnika  va  texnologiyani 
rivojlantirish  m uam m olari yangicha tafakkurni  taqozo  qilmoqda. 
Bu  m asalani  m illiy  va  um um insoniy  falsafiy  g‘oyalarni,  nazari- 
yalarni ishlab  chiqm asdan hal  qilish m um kin  emasligi  esa tobora 
aniq b o lib   borm oqda.
Falsafa  ijtimoiy  hayotda  insonning  mohiyati,  yashashdan 
ko‘zlagan  maqsadi,  oliy  qadriyat  ekani,  m a’naviy  om illari  (ideal- 
lari),  borliqdagi  o‘rni,  m unosabatlari  sabablari,  ruhiy  va  mod-
27

---

diy  ehtiyojlarini  qondirish usul va vositalari  —  barcha-barchasini 
ko‘rsatib  beradi.
Jamiyat  taraqqiyoti  va  falsafaning  rivojlanishi  dialektikasi  ana 
shu  xususiyatlarga  asoslanib,  o‘ziga  xos  tarzda  namoyon  bo ‘ladi. 
Bir  tom ondan,  jam iyatning  o ‘zgarib  borish  tamoyili  falsafiy 
g‘oya,  nazariya va ta ’lim otlar  o‘zgarishini  taqozo  qiladi.  Ikkinchi 
tom ondan,  o‘zgarayotgan  falsafa  jam iyat  m oddiy-m a’naviy  h a­
yot  tarzini  ilg‘ab  olib,  uning  istiqbollarini  belgilash,  m afkurasini 
shakllantirishda  nazariy,  uslubiy  asos  bo ‘lib  xizm at  qiladi.  Ay- 
niqsa,  m am lakatim iz  bozor  iqtisodiyoti  m unosabatlariga  o‘tgan 
bugungi  kunda  kishilar  tafakkuri  va  ongida  saqlanib  qolayotgan 
eskicha fikrlash  qoliplarini b artaraf etish,  yangi ijtimoiy-iqtisodiy 
m unosabatlarni  rag‘batlantirish,  m illiy  o ‘zlikni  anglash,  istiqlol 
m afkurasini  shakllantirishda  shoshilmay,  behuda  his-hayajonlar- 
ga berilm asdan,  aql-zakovat bilan ish tutishda falsafaning o‘rni va 
ahamiyati  g‘oyatda ulkandir.
Falsafa  h ar  qanday  m urakkab  ijtimoiy-iqtisodiy,  siyosiy  vazi- 
yatda ham  kishilarni yuksak g‘oyaviylik,  m ustahkam   e’tiqod,  ke- 
lajakka  ishonch  ruhida  tarbiyalash  bilan  birga,  ularga  m urosa  va 
ham korlik qilish,  chigal m uam m olarni ham  um um m illiy, um um ­
insoniy  m anfaatlarni  nazarda  tutgan  holda  m adaniy  va  m a’rifiy 
hal  etish  im koniyatlarini topishga  yordam  beradi.