T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Qadimgi  Misr  va  Bobil  falsafasi.  K o‘xna  Sharq  sivilizatsiya- 
sining beshiklaridan biri b o lg a n  Misr, qadimgi zam onda ilk o lro q  
hayot va o‘ziga xos dehqonchilik an ’analari boshlangan N il daryo- 
si  bo‘ylaridagi  m adaniyat  dunyo  olim lari  diqqatini  tortib  keladi. 
Eram izdan  avvalgi  to ltin c h i  m ing  yillikning  oxiri  va  uchinchi 
m ing yillik boshlarida  qadimgi  M isr va  Bobil hududida  dastlabki 
diniy-falsafiy  fikrlar,  olam  haqidagi  fanlar,  ya’ni  astronomiya, 
kosmologiya,  m atem atika,  mifologiyaga  oid  qarashlar birm uncha 
rivoj  topa  boshlagan  edi.  Tabiiy-ilmiy,  diniy-falsafiy  fikrlarning 
yuzaga  kelishi  ikki  yo‘nalishda  borgan.  Birinchi  yo‘nalish  olam 
haqidagi  tasavvurlarning  astronomiya,  kosmologiya,  riyoziyot 
fanlari  rivoji  bilan  b o g liq   ekanini,  ikkinchi  yo‘nalish  esa,  bu 
tasavvurlarning  mifologiya bilan b o g liq  b o lg a n in i  ko lsatad i.
Birinchi  holda,  asosan,  tabiiy bilim larga  tayanilgan,  kundalik 
hayotda  duch  kelinadigan  voqea-hodisalar  aniq  dalillar  asosida 
tahlil  etilgan,  o lganilgan,  ulardan  tegishli  xulosalar  chiqarilgan. 
Bu  —  o‘sha  davr  uchun  tabiiy  hoi  edi,  ya’ni  u  —  davrning  inson 
ongida  aks  etishi,  kundalik  turm ush  hodisalarining  oddiy  tarz­
da  ifodalanishi  edi.  Aynan  ana  shu  hoi  tabiiy  bilim lar  rivojiga, 
garchand  sodda  tarzda b o lsa-d a,  aksariyat  hodisalarning  falsafiy 
asosda  izohlanishiga  sabab  b o lg an .
30

---

Ikkinchi  holatda  esa,  hali  tabiat  kuchlarining  qarshisida  n i­
hoyatda  ojiz  b o lgan  odam zod,  albatta,  tevarak-atrofdagi  voqea- 
hodisalarni mifologik izohlashi tabiiy bir hoi edi.  Shu bilan birga, 
odam ning  mavjudlik  xossalarini  va  olam  qonuniyatlarini  ilmiy 
tushunish  ko‘nikm asi  hali  shakllanib  ulgurm agan  o‘sha  qadim  
zam onlarda,  afsona  ham da  rivoyatlarga  asoslanib  fikr  yuritm as- 
likning  im koni ham  yo‘q edi.  Bu  — o ‘sha  davrlardan  qolgan yoz- 
m a  manbalarda,  xususan,  «Xo‘jayinning  o‘z  quli  bilan  hayoti­
ning  m azm uni  haqida  suhbati»,  «M ug'anniyning  qo‘shig‘i»,  « 0 ‘z 
hayotidan  xafsalasi  pir  b o lg a n   kishining  o ‘z  jo n i  bilan  suhbati» 
kabi bitiklarda  aks  etgan.
Qadimgi  M isr  va  Bobilda  shakllangan  falsafaning  eng  asosiy 
xususiyati  shundan  iborat  ediki,  ularda,  bir  tom ondan,  ilohiy 
kuchlarga  ishonch,  ularning  tabiat  va  jam iyatga  ko‘rsatadigan 
ta ’sirini  m utloqlashtirish  xususiyati  ustuvor  b o lg a n   b o lsa,  ik­
kinchi tom ondan,  afsona va rivoyatlar tarzida b o lsa-d a,  dunyoviy 
bilim lar,  ilm iy  qarashlar  ham   asta-sekin  shakllana  boshlagan. 
U m um an,  bunday  xususiyatni,  qadim   zam ondagi  barcha  sivili- 
zatsiyalarga xos  deyish  m um kin.