T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Tayanch  tushunchalar: 
estetik  tarbiya,  fan,  ta’lim,  sport  es­
tetikasi,  estetik  did,  «ommaviy  madaniyat»,  madaniyat,  estetik 
munosabat,  estetik  anglash,  voqelik,  turmush  estetikasi,  mehnat 
estetikasi,  reklama,  texnologiya.
373

---

Takrorlash uchun  savollar:
1.  Estetik  tarbiyaning  maqsadi  va  vazifalarini  tushuntirib  be- 
ring.
2.  Estetik tarbiyaning  asosiy vositalariga nimalar kiradi?
3.  Milliy estetik tarbiyaga  mahallaning  ta’siri  qanday?
4.  Estetik tarbiyada  san’atning  tutgan  o‘rni  haqida gapirib  be- 
ring.
5.  Estetik tarbiyada mehnatning  roli  qanday?
6
.  Globallashuv  sharoitida  estetik  tarbiyaga  tahdidlarning 
o‘ziga xos  ko‘rinishlarini  sharhlab bering.
7.  Internet  va  uning  estetik  tarbiyaga  ta’siri  xususiyati  haqida 
gapiring.  «Ommaviy madaniyat»ning namoyon bo‘lish shakllarini 
ayting.
374

---

XULOSA
Ma’lumki,  insoniyat  azal-azaldan  olam  va  odam  nima,  ular  qan­
day  paydo  bo‘lgan,  qanday  qonuniyatlar  asosida  yashaydi,  o'zgaradi  va 
taraqqiy  etadi,  degan  savollarga  javob  izlab  kelmoqda.  Umrning  maz- 
muni  nimadan  iborat,  ajdodlar ortidan  avlodlar kelib-ketaverishida  qan­
day  ma’no  bor,  degan  savollar  ham  necha  asriardan  buyon  ko‘pchilikni 
o‘ylantiradi.  Har bir  kishi  uchun  abadiy  ahamiyatga  molik  ana  shunday 
masalalar, olam va odamlar o‘rtasidagi munosabatlar, inson qadri va um r­
ning  mazmuni,  dunyodagi  o‘zgarishlar,  o‘zaro  aloqadorlik  va  bog'liqlik 
hamda taraqqiyotning umumiy qonuniyatlari falsafaning azaliy va barcha 
zamon  faylasuflari  shug‘ullanadigan  asosiy mavzulari  hisoblanadi.
Shu  ma’noda,  falsafa  insoniyat yaratgan  eng qadimgi fanlardan biri, 
odamzod  hayotining  ilk  davrlaridan  boshlab  uning  doimiy  yoMdoshi 
bo‘lib  kelmoqda.  Bu sohada to ‘plangan hikmatlar xazinasi,  atoqli fayla- 
suflar merosi,  ularning  asarlari  insoniyat yaratgan  ma’naviy qadriyatlar 
orasida  muhim  o‘rin  egallaydi.  0 ‘z  zamoni,  yurti  va  xalqining  tafak- 
kuri,  ruhiyati  hamda  orzu-intilishlarini  falsafiy  ta’limotlarida  ifoda 
etgan  buyuk  donishmandlar  o'rtaga  tashlagan  ezgu  g‘oyalar  jamiyat 
farovonligi  va  millat  ravnaqi  uchun  xizmat  qilgan.  Odamlarni  buyuk 
maqsadlar  sari  yetaklovchi  bu  g'oyalar  muayyan  davr  va  xalqlarning 
maqsad-muddaosiga,  ularning  mualliflarini  esa  insoniyat  qadrlaydigan 
donishmand va allomalarga aylanishida falsafiy bilimlar katta ahamiyat 
kasb  etgani  shubhasiz.
Bu  esa falsafaning barcha fanlar va xalqlarning yutuqlaridan oziqla- 
nadigan  umuminsoniy va  universal  fan  ekanidan  dalolat  beradi.  Uning 
hayotiyligi dunyo xalqlari tarixi va tabiatiga,  turmush va tafakkur tarziga 
nechog‘li  mos ekani,  ularning manfaatlari va intilishlarini  qay darajada 
aks  ettira  olishiga  bogiiq,  albatta.  Bu  esa jahon  falsafasining  umumin- 
soniyligi  va  milliyligi,  muayyan  xalq  yoki  mintaqaga  xos  tafakkur  tar- 
zining  mohiyati  va  ahamiyatiga  nisbatan  xolisona  qarashni  taqozo  eta­
di,  falsafani zamonaviy mazmun bilan boyitib,  bugungi  talablar asosida 
rivojlantirishni  zaruratga  aylantiradi.  So‘z  falsafa  haqida  borar  ekan, 
bu  haqiqat yanada  katta  ahamiyat  kasb  etadi.  Zero,  umuminsoniylikni 
milliyliksiz  to‘g‘ri  tushunib  bo‘lmagani  kabi,  milliylikning  mohiyatini 
ham umuminsoniy  mezonlarsiz  chuqur anglab  bo‘lmaydi.
Ushbu  masalalarni  tahlil  qilish  jarayonida  biror-bir  g‘oya,  oqim, 
yo‘nalish  yoki  falsafiy  ta’limotni  mutlaqlashtirish,  boshqalarining  aha- 
miyatini  kamsitish  yoki  yo‘qqa  chiqarish  haqiqatdan  yiroq  va  bugungi
375

---

davr  talablariga  javob  bermasligi  shubhasiz.  Aksincha,  ularning  bar- 
chasini  xolis  talqin  etish,  falsafa  fani,  uning  mazmun-mohiyati,  jam i­
yat  va  inson  hayotidagi  o‘rni  va  ahamiyati,  xilma-xil  falsafiy  oqimlar, 
faylasuflar  va  ularning  ta’limotlari  haqida  to‘g‘ri  va  ilmiy  tasavvurni 
shakllantirish  har  qanday  tadqiqotning  asosiy  mezoni  va  bu  boradagi 
yutuqlar omili bo‘lib  qolaveradi.
Lekin  ushbu  fan  tarixi  faqatgina  ilmiy  yutuqlar,  ezgulikning  mutlaq 
g‘alabasi, falsafaning doimiy kamolotidan iborat emas.  U jamiyat uchun ni- 
hoyatda katta ahamiyat kasb etgan g‘oya va ta’limotlar,  turli-tuman falsafiy 
yo‘nalishlar,  oqim  va  maktablarning  vujudga  kelishi,  kamoli  yoki  zavoliga 
ko‘p  bora  guvoh  boMgan.  Ularning  ba’zilari  xalqlar va  davlatlarni  taraqqi- 
yotga  yetaklagan,  ezgulik va  adolatga  xizmat  qilgan  bo‘lsa,  boshqalari  ta- 
nazzulga sabab bo‘lgan,  odamlarni qabohat va jaholat tomon boshlagan.
Falsafaning  o'ziga  ham  barcha  zamonlarda  bir  xil  munosabat 
bo‘lmagan.  Ba’zi  davrlarda  u  davlat  mafkurasi  darajasiga  ko‘tarilgan, 
ma’naviy  hayotda  yakka  hukmronga  aylangan  bo‘lsa,  boshqa  davrlar­
da  unutilishga,  ikkinchi  darajali  fanga  aylantirishga  mahkum  qilin- 
gan.  Muayyan  tarixiy  burilish  davrlarida  «Falsafa  nima  o‘zi?»,  «Uning 
qanday  foydasi  bor?»  degan  masalalar  dolzarb  ahamiyat  kasb  etgan. 
Tarixda  «Falsafa  endi  yo‘q  bo'ldi,  uni  o‘rganishning  hech  bir  zarurati 
qolmadi»  qabilidagi  gaplar  ham  ko‘p  bo‘lgan.  Ana  shunday  davrlarda 
kishilar  falsafaning  mohiyati,  uning  maqsad  va  vazifalarini  yangicha 
idrok etishga harakat  qilganlar,  undan zamonaviy tashbehlar izlaganlar. 
Qanday  bo‘lmasin,  zamonlar  o'tishi  bilan  odamzod  baribir  falsafaga 
ehtiyoj  sezgan  va  u  insonning  m a’naviy  kamolotida  beqiyos  ahamiyat 
kasb  etishiga  qayta-qayta  ishonch hosil  qilgan.
Shu  bilan  birga  o‘z  davrining  qonun  va  xususiyatlarini  zukkolik  bi­
lan  anglagan,  hayot  qonuniyatlaridan  voqif  bo'lgan  ba’zi  yetuk  faylasuf 
va  allomalarning  hayoti  ham  bir  tekis  kechavermagan,  ularning  g‘oya  va 
qarashlar, jamiyat va millat  kamoli  uchun harakatlari hamma tomonidan 
ham  bir  xil  qabul  qilinavermagan.  Bu  boradagi  tajriba  shundan  dalolat 
beradiki,  falsafa  tarixi  bunday  kishilarning  nomini  eslash  va  ularni  sahi- 
falarida saqlab qolishni xush ko‘rmaydi,  kimning kirn ekani haqida xulosa 
chiqarishni esa odamlarning o‘ziga va kelajakka havola qilib  qo‘ya qoladi.
Shu  tariqa  kishilik jamiyati  hech  qachon  bir tekis  va  silliq  taraqqiy 
etavermagan. Rivojlanish ortidan inqiroz, yutuqlar ketidan mag'lubiyatlar 
farovonliklar  izidan  zavolga  yuz  tutishlar  uni  ta’qib  etgan.  Muayyan 
jamiyat  taraqqiyot  borasida  inqirozga  duch  kelar  ekan,  undan  chiqib 
ketish  uchun  ilg‘or falsafiy ta ’limotlarga  ehtiyoj  sezgan,  albatta.  Bu  esa
376

---

buyuk  falsafiy  ta ’limotlar,  bir  tomondan,  madaniy-intellektuat  rivojla- 
nish  samarasi,  ikkinchi  tomondan,  tub  ijtimoiy  va  siyosiy  o‘zgarishlar 
taqozosi  ekanidan  dalolat beradi.
Bu  masalaning  falsafa  fani  va  uni  o‘rganish  uchun  hozirgi  davrdagi 
turli  falsafiy  g‘oya  va  mafkuralar,  ta’limot  va  nazariyalar  bilan  bog'liq 
yana bir muhim jihati ham bor.  Globallashib borayotgan bugungi  dun- 
yoning  mafkuraviy  manzarasi,  ro‘y  berayotgan  g‘oyaviy  kurashlarning 
asosiy  mazmun-mohiyatini  tashkil  qiladigan  ushbu  mavzuning  tarixi, 
tavsifi  va  ahamiyati  falsafaning  o‘zi  kabi  qadimiy  va  nihoyatda  dol- 
zarb  ekanligiga  shubha  yo‘q.  Insoniyat  ibtidosidan  boshlangan  ana  shu 
azaliy  kurashda  ezgulikning  g‘alaba  qilishi,  sog‘lom  tafakkur  ustuvor 
bo‘lishi  targ‘ib  etilsa-da,  bunday  muvaffaqiyatni  qo‘lga  kiritish  ham- 
ma  vaqt  ham  oson  kechmagan.  Afsuski,  asrlar  osha  odamlarni  ezgu 
va  xayrli  ishlarga  boshlab  kelayotgan,  umuminsoniy  ahamiyatga  mo- 
lik  bunyodkor  g‘oyalar  bilan  birga,  mazmun-mohiyati  buzg'unchilik 
va  g‘ayriinsoniylikdan  iborat  vayronkor  mafkuralar,  shaxsiyatparastlik 
mayllari  ham  rang-barang  shakllarda  namoyon  bo‘lib  turadi.  Falsafiy 
tafakkur  rivoji  shu  tariqa,  muayyan  g‘oyalar ustuvor bo‘lgan  necha-ne- 
cha zamonlar almashinuvi,  turli  mafkuralar kurashidan iborat uzluksiz 
jarayon  sifatida  davom  etib  kelmoqda.
Mamlakatimizda  yangi  hayot,  yangi  jamiyat  barpo  etilayotgan 
hozirgi  sharoitda  tinchlik va  totuvlikka,  barqarorlik va  bag‘rikenglikka 
rahna  soluvchi  buzg‘unchi  mafkuralarning  maqsad-muddaolarini  o‘z 
vaqtida  anglash,  ularga  qarshi  kurashish,  ezgu  g‘oyalarni  amalga  oshi- 
rishga  qaratilgan  bunyodkorlik  ishlarida  faol  va  mas’uliyatli  bo'lish  bu 
boradagi  faoliyatimizning  asosiy mezonidir.
Xullas,  falsafiy  tafakkur  taraqqiyoti  insoniyat  rivoji  bilan  uzviy 
bog‘liq  va  jamiyat  hayotdagi  voqea-hodisalar  ijtimoiy  ongda,  xususan 
falsafada  ham  o‘ziga  xos  tarzda  aks  etadi.  Taraqqiyot jarayonida  davr 
o‘zgarishi,  yangi zamon boshlanishi bilan unga mos  ma’naviy,  huquqiy, 
siyosiy  va  falsafiy  mezonlar  ham  shakllana  boshlaydi.  Lekin  bu  jara­
yon faqat  stixiyali tarzda,  o‘z-o‘zidan yuz beravermaydi.  Chunki,  inson 
tafakkurining  yangi  davrga  xos  o‘zgarishi,  dunyoqarashning  yangicha 
tamoyillarga  ega  bo‘lishi  uzoq  davom  etadigan  murakkab  jarayondir. 
Falsafiy tafakkur rivoji bilan bog'liq bun-'day holat hozirgi davrda ham 
yaqqol  namoyon  bolm oqda.  Shu  ma’noda,  bugungi  kunga  mos  dun- 
yoqarash va  zamonaviy tafakkurni  shakllantirish  falsafaning  eng  asosiy 
vazifalaridan  biriga,  barchamiz  uchun  ulkan  mas’uliyatga  aylangani 
shubhasiz.
377

---