T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Bobur  va  boburiylar  davri  falsafasi. 
Temur  avlodidan  bolgan 
Zahiriddin  Muhammad  Bobur  (1483—1530)  o‘sha  davrning  eng 
ma’rifatli  podsholaridan  biri  edi.  Andijonda  Umarshayx  Mir- 
zo  xonadonida  tugllgan  Bobur  keyinchalik  Hindistonda  ulkan 
saltanatga asos  soldi.  Bobur davrida hind  diyori gullab-yashnadi, 
undagi  madaniyat  yuksak  darajaga kolarildi.  Hindistonning  XX 
asrdagi  eng  atoqli  kishilari  Maxatma  Gandi  va  Javoharlal  Neru 
ham   Bobur  va  boburiylar  —  Shoh  Jahon,  Avrangzeb  va  Akbar 
kabi temuriyzodalarga juda katta baho berganlar.
Ichki kelishmovchiliklar natijasida o‘z yurtini tashlab ketishga 
majbur bolgan  Bobur  avval  Qobulda,  so'ngra  esa  1526-yilgi  Pa- 
nipat jangida  Ibroxim  Lo‘di ustidan  g‘alaba  qozonib,  Hindiston­
da  o‘z hukmronligini  olnatdi.  «Boburiylar sulolasi»  Hindistonda 
300 yildan ortiq hukmronlik qilib,  temuriylar davlati va  madani- 
yatining  davomchisi  sifatida mashhur boldi.
Boburning  xizmati  shundaki,  u  Hindistonni  markazlashgan 
davlatga  aylantirdi,  mamlakatda  tinchlik  oln atd i,  obodonlashti- 
rish  va  qurilish  ishlarini  rivojlantirdi,  karvonsaroylar,  me’moriy 
yodgorliklar,  bog‘chalar,  kutubxonalar  barpo  qildi,  madaniyat, 
san’at,  adabiyot va  ilm-fanni yuksaltirdi.  Bobur ilm-fan,  san’atga 
katta  qiziqish  bilan  qaragan,  yuksak  aql  egasi,  qomusiy  bilimga 
ega bolgan  davlat arbobi,  olim va  shoirdir.
Boburiylarning  ko‘pchiligi  ma’rifatchilik  bilan  mashg‘ul 
boldilar,  olimu  fuzalolar bilan maslahatlashib  turdilar.  Ularning
55

---

yana bir xizmati islom va budda diniga e’tiqod qiluvchi musulmon 
va hindularni kelishtirishga,  ahil yashashga chaqirishda bo‘ldi.
Boburning  mashhur  tarixiy  asari  «Boburnoma»dir.  Bulardan 
tashqari,  u  huquqshunoslikka  oid  «Mubayyin»,  aruz  ilmiga  oid 
«Mufassal»,  musiqa bo‘yicha «Musiqiy»,  harbiy ishlarga oid «Harb 
ishi»  risolalarini  yozgan.  «Boburnoma»  o‘sha  davrdagi  Marka- 
ziy  Osiyo,  Hindiston,  Afg‘oniston,  Eronning  siyosiy,  iqtisodiy, 
ijtimoiy  hayotini,  savdo  munosabatlari,  jug‘rofiyasi,  hayvonot  va 
nabotot  olamini,  iqlimi,  qabila  va  elatlarning  urf-odatlari,  ma- 
rosimlari,  turmush tarzini va  marosimlarini  aks  ettirgan  asardir.
Bobur  o‘zining  lirik  she’rlarida  ishq,  muhabbat,  Vatan 
sog‘inchi,  mehr,  vafo,  insoniylik,  do‘stlik,  yaxshilik va mehr-oqi- 
batni kuyladi.
Javoharlal  Neru  Boburning  Hindistondagi  faoliyatiga  katta 
baho  bergan  edi.  Neru  Boburning  dilbar shaxs  ekanligi,  mard va 
tadbirkorligini,  san’atni  sevganini  va  umuman,  Hindiston  uchun 
ko‘p  ish  qilganligini  ta’kidlagan  edi.  Bobur  va  boburiylarning 
siyosiy,  madaniy faoliyatlari  Hindiston va  0 ‘zbekiston o‘rtasidagi 
do‘stlik  rishtalarini  mustahkamlashda  hozir  ham  muhim  rol 
o‘ynamoqda.
Shunday qilib,  XIV—XV asarlarda Movarounnahr va Xuroson- 
da  madaniy  yuksalish  yuz  berdi.  Buni  olimlar  Renessans  davri 
ham  deb  atamoqdalar.  Ba’zi  olimlar  esa,  bu  atamaning  Sharq 
mamlakatlariga  to‘g‘ri  kelmasligi  to‘g‘risida  o‘z  fikrlarini  ayt- 
moqdalar.  Nim a  bolganda  ham  Yevropada  XV-XVI  asarlarda- 
gi  kolarinkilik,  Renessansning  muhim  xususiyatlari  Markaziy 
Osiyoda ro‘y bergan madaniy yuksalish bir-biriga ko‘p tomonlari 
bilan o‘xshab  ketadi.  Bular orasida mushtarakliklar ko‘p.
X IV-XV  asrlar  moddiy  va  ma’naviy  yuksalishining  muhim 
xususiyati  yana  shundan  iboratki,  bu  davrda  ishlab  chiqarish 
o‘sdi,  ichki  va  tashqi  savdo,  hunarmandchilik,  dehqonchilik 
rivojlandi,  xorijiy  mamlakatlar  bilan  diplomatik va  madaniy  alo­
qalar  olnatildi,  inson  aql-zakovati  va  uning  eng  yaxshi  fazilat- 
lariga  e’tibor  kuchaydi,  ilm-fan  va  san’at  rivoj  topdi,  qomusiy 
olimlar  yetishib  chiqdi,  madaniy  merosni  o‘rganishga  qiziqish 
ortdi.  Temur  va  temuriylar  davridagi  madaniy  yuksalish  hozir
56

---

ham o‘z  ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q.  Ular mustaqil  davlatimizni 
mustahkamlashda,  madaniy-ma’rifiy va tarbiyaviy ishlar samara- 
dorligini  oshirishda,  milliy  g‘oya  va  mafkurani  shakllantirishda 
ma’naviy ozuqa vazifasini  o‘tamoqda.