T o s h k e n t d a V l a t I q t I s o d I y o t u n I v e r s I t e t I

ko'rish  mumkin.
Monopolist  narxni chekli  xarajatdan yuqori  qilib belgilaydi, ya’ni  />>  мс.  Natijada 
resurslaming  taqsimlanishi  samarali  bo'lmaydi.  Monopol  narxning  o'rnatilishi 
jamiyatda yo'qotishlaqga olib keladi. Narx qanchalik yuqori bo'lsa, jamiyatning yo'qotishi 
ham  shunchalik  ko'p  bo'ladi.  SHuning  uchun  ham  bozor  iqtisodiyoti  rivojlangan 
davlatlarda  monopoliyaga qarshi qonunlar ishlab chiqarilgan.
Monopoliyaga  qarshi qonun firmalarda jamiyat  uchun xavfli bo'lgan  monopolistik 
hokimiyatni  to'planishini  cheklashga  qaratilgan.  Monopolistik  hokimiyat  yuqorida 
aytganimizdek,  monopolistning  bozor  narxiga  ta'sir  qilish  kuchini  bildiradi.  Qaysi 
firma bozor narxiga  ko'proq ta’sir qila  olsa,  u ko'proq  monopolistik hokimiyatga ega 
bo'ladi.
Ko'pchilik  adabiyotlarda  monopoliyaga  qarshi  qonunga  klassik  misol  sifatida 
AQShning  trestlarga  qarshi  qonuni  keltiriladi.  1890  yilda  birinchi  bo'lib  Sherman 
qonuni  deb  ataluvchi  qonun  qabul  qilingan  bo'lib,  u  asosan  savdoni  va  tijoratni 
monopollashtirishga qarshi qaratilgan  edi.  Ushbu qonun savdo erkinligini  cheklovchi 
har  qanday  kelishuvni  taqiqlar  va  raqobatchilami  adolatsiz  yo'l  bilan  yo'qotishni 
jinoyat  deb  qarar  edi.  Mazkur qonunni  buzganlar jarima  to'lashdan  tortib,  firmani 
tarqatib yuborishgacha va hatto jinoiy javobgarlikka tortishgacha jazolanishni  nazarda 
tutaredi.
1914 yilto Kleyton va federal savdo komissiyasi qonuni qabul qilindi.  Ushbu qonun