T o s h k e n t d a V l a t I q t I s o d I y o t u n I v e r s I t e t I

AK
 
- kapilal  sarfining  ol7.garishi
Л/м/Л 
“  
“  
■
 
■
 
■
. 
I
 
. . . "
Д/. 
-  mehnat  sarfinmg  о  zgHnshi
Bu yerda  дк  va 
^
  lar bitta  izokvantada bo‘lgani  uchun mahsulot  ishlab chiqarish 
hajmi 
Q
 o'zgarmaydi 
(
q
 = const).
  4-rasmdan  ko'rish  mumkinki,  ishlab chiqarish  hajmi
85 birlik bolib ,  o'zgarmaganda  mehnat sarfi birdan  2 ga o'zgaiganda 
= 2 .  Mehnat 
sarfi  2  dan  3  ga o'zgarganda  ш ул = 1  ga teng, bo'lib  u kamayib bormoqda.
Mehnat sarfi  3 birlikdan 4 ga o'zgarganda va 4 birlikdan 5 ga o'^garganda 
MRTS
 mos
2 
1
ravishda 
-
  va  j   ga  kamayib boradi.  Demak, qancha  ko'p  miqdordagi  mehnat  kapital 
bilan almashtirilsa, shuncha mehnat unumdorligi  past boMadi va kapitaldan foydalanish 
nisabatan  samarali  boMib  boradi  (5.6-rasm).

---

5.6-rasm.  Chekli  texnologik  almashtirish  normasi.
Izokvanta  chizig'i botiq shakldagi  ko'rinishga ega, shuning uchun izokvanta chizig'i 
b o 'y ic h a   pastga  harakat  qilganim izda 
mrts
  qisqarib  b oradi.  C hekli  texnologik 
alm ashtirish  norm asining  kam ayishi  har qanday  om ildan  foydalanish  sam aradorligi 
cheklanganligini  k o'rsatadi.  Ishlab  ch iq arish d a  kapitalni  k o 'p ro q   m e h n at  bilan 
alm ashtirish  m ehnat  unum dorligini  pasayishiga  olib  kelsa,  xuddi  sh unday m ehnatni 
k o 'p ro q   kapital  bilan  alm ashtirish  kapital  qaytim ini  (bir-birlik  q o 'sh im c h a  kapital 
hisobidan  ishlab chiqariladigan  qo'shim cha  m ahsulot  m iqdorini)  kam aytiradi.  Ishlab 
chiqarish  hajm ini  oshirish  u chun  balanslashgan  resurslar  kom binatsiyalari  talab 
qilinadi.
m rts
 chekli kapital mahsuloti 
mi
\  va chekli mehnat mahsuloti 
mi
\  bilan bog'liqdir. Bunday 
bog'liqlikni  ko'rish  uchun  kapitalni  mehnat  bilan  almashtirishda  ishlab  chiqarish  hajmi  g* 
o'zgarmaydi deylik, ya'ni almashtirish g*  izokvanta chizig'ida amalga oshiriladi, deb qaraymiz.
M ehnat  sarfining  oshishi  natijasida olingan  qo'shim cha  m ahsulot  дg[  quyidagiga 
teng:  &
q
[  =
m i
\ 
m
:
bu yerda  Ml)  - qo'shimcha bir birlik mehnat sarfi hisobidan olingan qo'shim cha mahsulot; 
дI   - qo'shim cha sarflangan m ehnat.
X uddi  shunday  qo'shim cha  m ehnat  sarfi  hisobidan  qisqartirilgan  kapital  да:  ga 
to 'g 'ri  keladigan  ishlab  chiqarish  hajm ining  qisqarishi  дg\  quyidagicha  hisoblanadi: 
лй=Л/Л-А^,
bu  yerda:  дg \  -  kapital  sarfining  qisqarishi  hisobidan  ishlab  chiqarish  hajm ining 
qisqarishi; 
mi
\   - chckli  kapital  maxsuloti,  q o'shim cha bir birlik capital sarfi  natijasida 
olinadigan qo'shim cha  mahsulot  m iqdori;  да: -  kapital sarfining qisqarishi. 
дк   bilan  д/, ni almashtirishda  ishlab chiqarish  hajmi izokvanta chizig'ida o'zgarmasligini 
hisobga olsak:  д
= щ  *, teng va ishlab chiqarish hajmining o'zgarishi nolga teng bo'ladi.
Shunday  qilib,  (МР,)-ы. + (МГк)  АК = о.
U shbu  m unosabatdan  quyidagini  olam iz: 
jjjt
 = 
= xmrs •
Yuqoridagi  munosabat shuni  ko'rsatadiki,  alohida izokvanta uchun kapitalni m ehnat 
bilan  ishlab  chiqarish jarayonida  uzluksiz  alm ashtirish chekli  kapital  m ahsuldorligini 
oshirishga va chekli  m ehnat m ahsuldorligini  kamayishiga olib keladi.  Ikkala omil ning 
o'zgarishi bunday chekli texnologik almashtirish  norm asining kamayishiga va  izokvanta

---