T o s h k e n t d a V l a t I q t I s o d I y o t u n I v e r s I t e t I e k o n o m e t r I k a



Download 3,53 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/151
Sana17.09.2021
Hajmi3,53 Mb.
#176387
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   151
Bog'liq
14ekonometrikashodiyevtshvaboshuquvqollanma2007pdf

Ответственны й редактор:
Б егал о в   П.А. 
д.э.н,  проф.  кафедры  “Экономическая  информатика” 
ТГЭУ.
Рецензенты:
Н абиев X. -   д.э.н,  проф.  Кафедры  “С татистика” ТГЭУ .
К у ч к а р о в   А.Х.  -   д.э.н.,  проф.  зав.  кафедры  “М аркетинг  в  авиаотраслях” 
ТГАИ.
Эксперты:
М ахм удов 
Н .М . 
-   д.э.н., 
проф. 
зав. 
кафедры  
“Экономическая 
информатика” ТГЭУ 
С а л и м о в   Б .Т .  -   д.э.н.,  проф. зав.  кафедры “А гробизнес”  ТГЭУ.


Sliodicv  T .S h.,  X akim ov  T .X .,  B oltacva  L.R .,  Is lin a /a ro v   A .I., N u ru llaev a 
Sli.,  M uniinova  M .A.  “ E conom etrics” - Т .:  T D IU , 2006. -1 7 8   p.
This  textbook  lias  been  designed  according  to  the  typical  syllabus  for 
undergraduate  le \el  students  studying  Econometrics.  The  major  features  o f  textbook
.lie:
Firstly,  it's  first  published  in  the  Uzbek  language  textbook  using  Latin 
alphabet;  secondly,  comparison  to  other  textbooks  published  in  the  developed 
loim tries  or  even  in  Uzbekistan,  it  requires  only  basic  mathematical  knowledge  and 
c.is\  to  understand  Гог  students  econometric  term s  and  tools;  thirdly,  there  are  many 
exam ples and  econom etric  models constructed  for  Uzbek  national  economy.
Especially,  it  should  be  noted  that  in  the  textbook  more  precisely  covariance 
and  variance  rules,  the  meaning  o f  correlation  and  regression  equation,  production 
functions  and  their  usage  in  the  forecasting  deeply  investigated  and  explained.  Also 
the  seasonal  fluctuations  models,  exam ples and  tasks  for  their solutions  are  presented 
in  the  textbook.
The  textbook  is  targeted  to  the  students  seeking  to  hold  bachelor  degree  on 
econom ic  specializations.  But  it  can  be  used  also  by  researchers,  students  o f m aster 
levels and  aspirants o f  economical  establishments.
Executive Editor:
Information  technology  and  m anagem ent  faculty Dean, TSUE, D octor o f 
econom ic  sciences  professor,  Bcgalov  B. A
Reviewers:
Professor o f  Statistics d ep a rtm en t, TSUE;  D octor o f economic  sciences,
N abiev  Kli.
M arketing o f  Aviation  departm ent chair, TSAI;  D octor o f econom ic sciences, 
professor K u c h k a ro v   A .K h.
Experts:
Economic  inform ation  departm ent  chair,  TSUE,  Doctor o f  economic  sciences, 
professor M a k h m u d o v   N.M.
A grobiznes  departm ent  chair,  TSU E;  Doctor  o f  econom ic  sciences,  professor 
S alim ov  B.T.


K IR ISH
Fnnni  o 'rg a n is h n in g   d o lzarbligi.  Respublikam izning  barcha jabhalarida  olib 
borilavolgan  tub  iqtisodiy  islohotlar  m am lakatimizning jah o n   m iqyosida  obro’sining 
oshishiga.  barchii  m am lakatlar  bilan  teng  o 'zaro  foydali  sheriklik  tam oyillari  asosida 
m unosabatlar olib  borishga  qaratilgan.
M am lakaiim izning  dunyo  miqyosida  iqtisodiy,  siyosiy  va  boshqa  sohalarda 
rivojlanisliini  ta'm inlovchi  asosiy omillardan biri -  bu  uning kadrlaridir.
M am lakatim izda  qabul  qilingan  «Ta'lim  to 'g 'risid a» g i,  «K adrlar  tayyorlash 
Milliy 
dasturi» 
Q onunlariga 
asosan 
ta'lim 
olayotgan 
barcha 
talabalami 
raqobatbardoshligini  oshirish  maqsadida  bugungi  kunda  ta'lim   jarayonlari  tubdan 
ozgariirilm oqda.  Ta’lim  sohasida  o q itish n in g   yangi  shakllari:  yangi  pedagogik 
texnologiyalar,  zam onaviy  axborot  texnologiyalari  asosida  ta'lim   berish  usullari  keng 
qo'llanilm oqda.  Bu  esa  ta'lim   oluvchilam ing  har  tom onlam a  yetuk,  bilimdon  va 
raqobatbardoshligini  ta'm inlashga imkon  beradi.
Jumladan,  TD IU da  5521900  -   «Informatika  va  inform atsion  texnologiyalar» 
nomli  yangi  ta'lim  y o 'n alish i  va  mutaxassislik  faoliyat  olib  borm oqda.  Ushbu 
mutaxassislik  talabalariga jahon  andozalariga muvofiq  ta'lim dasturi  yaratilgan bo'lib, 
unda eng zamonaviy  fanlardan m ashg’ulotlar olib, borilm oqda.
Ushbu  5521900  -   «Inform atika  va  informatsion  texnologiyalar»  nomli  ta'lim 
yo'nalishi  talabalariga  «Ekonom etrika»  fani 3 kursning  1  va 2 -sem estrlaridao'tiladi.
«Lkonom etrika»  fanning asosiy  maqsadi  milliy iqtisodiyot va uning tarm oqlari, 
korxona  va  firmalar  kabi  m urakkab  iqtisodiy  tizim lam ing  m odellashtirish  asoslarini 
o rg a tish d a n ,  aniq  iqtisodiy  ob'ektlar  misolida  m odellashning  q o 'y ilish i,  ulam ing 
iqtisodiy  mazmuni, m asalalam i kom pyuter dasturlarida yechish  va  olingan natijalami 
iqtisodiy lalqin qilish kabi  bosqichlam i  o  rgatishdan  iboratdir.
Q o'llanm ani  tayyorlash  milliy  iqtisodiyotning  hozirgi  tizim iga  asoslangan  va 
bu  tizimga  laalluqli  b o 'lg a n   modellar uni  to'Iiq  ifodalaydi,  degan  tushunchadan kelib 
chiqib am alga oshirilgan.
Hozirgi  paytda  iqtisodiy  fan  va  am aliyot  m urakkab  iqtisodiy,  x o 'jalik   va 
nazariy 
m asalalam i 
hal 
qilishda 
amaliy 
m atem atika 
yutuqlaridan 
keng 
foydalanmoqda.
Q arorlar  qabul  qilish  tizimi  iqtisodiy  tizimning  ayrim   b o 'g 'in larid ag i  ishlab 
chiqarish  resurslari  bilan  m ahsulot  ishlab  chiqarish,  uni  saqlash va  iste'mol  qilishning 
eng maqbul  variantlarini  topishdan  iboratdir.
«likonom etrika» 
fanini 
5340100 

«Iqtisodiyot» 
ta'lim  
yo'nalishi 
(«Iqtisodiyotda axborot  tizim lari») bakalavriat talabalari ham   o'rganadi.
O 'qiiish  turlari  -  m a'ruza,  amaliy  va  Iaboratoriya  m ashg  ulotlaridan  iborat.
I  aboraionva  darslarida  har  bir  mavzn  bo'yicha  m asalalar  tuzilib,  ular  kom pyuterlar 
\ordaniiN az o ra t  tu r i  -  reyting  va  qu\ idagilarga  b o 'linadi:  joriy  baholash;  oraliq 
baholash:  >akuniy  baholash.  Yakuni\  baholashda  yozm a  ish  o'tkaziladi.  M azkur 
qo'llanm a  Ian  bo'y ich a  namunaviv  d.istur  asosida  tuzilgan  bo  lib.  uning  barcha 
bo  limlanm  va  m asalalarini  qamrab olyaii.


Kan 
b o 'y ich a 
o 'q u v  
ad a b iy o tla rn in g  
qiyosi) 
tahlili. 
Darhaqiqat,
I  konoinetrika”  I'ani  b o ’yicha  ko’plab  zam onaviy  darslik  \;i  o ’quv  qo’llanrnalari 
nuujud.  Ular  saliga  quyidagilarni  kiritish  mumkin:  Доугерти  К.  Введение  в 
жпмомстрику.  -М .:  Ю НИТИ.  2001,  Кремер  Н.Ш.  Эконометрика:  Учебник.  -М.: 
К  >111ПТ1-ДАНА.  2002,  Магнус  Я.Р.  Эконометрика:  Начальный  курс.  -М.:  Дело, 
Jinil.  Г е л ь м а н  
Ч.Я.
  Решение  математических  залач  средствами  Excel.
I  Ip.iKiiikvM.  -С .116.:  Питер,  2(К)3,  Г о р б у н о в   В . К .   М;иематическая  модель 
ш мребительского  спроса.  1еория  и  прикладной  потенциал.  М.:  Экономика, 
2004,  К а п л а н   А . В .   Решение  экономических  задач  на  компьютере.  -СПб.: 
П ш ер,  2004,  Количественные  методы  в  экономических  исследованиях: 
Учебник 
для 
вузон 
/Пол 
ред. 
Ш .В  . Г р а ч е в о й . 
М . Н . Ф а д е е в о й ,  
К )  11. Ч е р е м н ы х . 
-М.: 
Ю Н ИТИ-ДАНА , 
2004, 
Р о с л е н с к и й  
В . З .  
Количественный  анализ  в  моделях  экономики.  Лекции  для  студентов.  -М.: 
Экономический  факультет  МГУ,  ТЕИС,  2002,  Эконометрика.  Учебник.  /Под. 
ред  И . И . Е л и с е е в о й . - М . :   Финансы  и  статистика, 2004.
Ammo,  m azkur  qo’llanmaning  afzallik  jihati  uning  respublikamiz  ijtimoiy- 
iqtisodiy  xususiy atlaridan  kelib  chiqqan  holda  m odellar  tuzish  va ulami  tahlil  qilish, 
u|iisodiy  qarorlar  qabul  qilishni  mantiqiy  ketm a-ketlikda  bayon  etish,  zamonaviy 
standart  dasturlar,  internet  saytlaridan  ham da  eng  muhimi  axborot  va  pedagogik 
texnologiyalaridan  foydalanishni  nazarda  tutadi.  M azkur  qo’llanma  ushbu  fan 
bo ’yicha  ilk  bor  lotin  alfavitida  yaratilgan  adabiyotdir.  Bu  qo’llanma  yaratilishida 
ilg’or m am lakatlar tajribasi  ham  o ’rganilgan.


1-Bob.  E k o n o m e trik a  fanining asosiy  m a q sad i, m oh iy ati  va 
ek o n o m e trik   m o d e lla sb tirisb n in g  z a ru rlig i
1.1.Iq tiso d iy o td a   e k o n o m etrik  m o d e lla sh tirish n in g  za ru rlig i.
Ekonom etrik  usullar  oddiy  an'anaviy  usullam i  inkor  etm aydi,  balki  ulami 
yanada  rivojlantirishga  va  ob'ekliv  o'zgaruvchan  natija  ko'rsatkichlarini  boshqa 
ko'rsatkichlar orqali muayyan tahlil  qilishga yordam  beradi.  Ekonom etrik usullaming 
va 
elektron 
hisoblash 
mashinalarining 
m illiy 
iqtisodiyotni 
boshqarishda 
afzalliklaridan  biri  shundaki,  ular  yordamida  m odellashtiruvchi  ob'ektga  om illam ing 
ta'sirini,  natijaviy  ko'rsatkichga  resurslam ing  o 'za ro   m unosabatlarini  ko'rsatish 
mumkin.  Bu  esa  o 'n la b   tarm oqiar  va m inglab korxonalarda ishlab  chiqarish natijalari 
va 
milliy 
iqtisodiyotning 
ustuvor 
yo'nalishlarini 
ilmiy 
asosda 
bashorat 
etishgaprognozlashtirish va boshqarishga imkon beradi.
E konom etrik m odellam ing ahamiyatini quyidagilarda k o 'rish  mumkin:
1.  Ekonom etrik  usullar va  modellar iqtisodiy v a tabiiy  fanlam i  rivojlantirishda 
yetakchi  vosita b o 'lib  xizm at qiladi.
2.  Ekonom etrik usullar yordam ida moddiy, m ehnat v a pul resurslaridan oqilona 
foydalaniladi.
3.  Ekonom etrik  usullar  va  m odellar yordam ida  tuzilgan  bashoratlam i  umumiy 
am alga oshirish vaqtida ayrim tuzatishlam i kiritish m um kin bo'ladi.
4.  Ekonom etrik  m odellar  yordam ida  iqtisodiy  jarayonlar  faqat  chuqur  tahlil 
qilibgina  qolm asdan,  balki  ulam ing  yangi  o'rganilm agan  qonuniyatlarini  ham  
ochishga  imkoni  yaratiladi.  Shuningdek,  ular  yordam ida  iqtisodiyotning  kelgusidagi 
rivojlanishini oldindan aytib berish mumkin.
5.  Ekonom etrik  usullar va  m odellar hisoblash  ishlarini  avtom atlashtirish,  aqliy 
mehnatni  yengillashtirish,  iqtisodiy  soha  xodim larining  m ehnatini  ilmiy  asosda 
tashkil  etish v a boshqaruv qarorlarini sifatliroq tayyorlash im konini beradi.
Bu  kom pleksnihg  bitta tahlil  ob'ekti  bor - ya'ni,  iqtisodiyot,  iqtisodiy tizimlar, 
asosiy  o ’rganish  predm eti  esa,  ulardagi  m iqdoriy  bo g ’lanishlardir.  Boshqa  iqtisodiy 
fanlarga  qaraganda,  ushbu  kom pleks  iqtisodiyotni  h ar  xil  ekonom etrik  usullar  va 
modellar asosida tahlil  qiladi.
1 .2 .E k o n o m e trik  m o d e lla sh tirish   u su lla ri tasn ifi
Asosiy ekonom etrik usullarga quyidagi usullar kiradi:
1.  M atem atik statistika usullari. U  o;z navbatida quyidagi  usullarga bo'linadi:
a)  dispersion tahlil;
b) korrelyatsion tahlil;
v)  regression tahlil;
g)  omilli  (om iliy) tahlil;
d)  indekslar nazariyasi.
2  M akroekonom etrik usullar:


a)  iqtisodiy  о  si sh  nazariyasi;
b)  tarm oqlararo  balanslar;
v) ishlab chiqarish funktsiyalari  nazariyasi;
g) talab va ta k lif tahlili;
3.  Optimal  dasturlash:
a)  chiziqli  dasim lash;
b) kasr-chiziqli  dasturlash;
v)  butun sonli  dasturlash;
g)  dinam ik dasturlash;
d)  stoxastik  daslurlash;
e) o 'y in la r nazariyasi  va boshqalar.
4.  Bozor iqtisodiyotiga taalluqli  usullar:
a)  erkin  raqobat  modellari;
b)  firm alarga  taalluqli modellar.
Jam iyatdagi  va  iqtisodiyotdagi  ob’ektlam i  m atem atik  m odellar  yordam ida 
kuzatish va o ’rganish mumkin.  Bu tushuncha m o d e lla sh tirish  deyiladi.
M odel  so 'z i  lotincha  m odulus  so'zidan  olingan  b o 'lib ,  o'lchov,  m e’yor degan 
ma'noni  anglatadi.
Iqtisodiy  m odel  -  iqtisodiy  ob'ektlam ing  soddalashtirilgan  nusxasidir.  Bunda 
m odelning hayotiyligi,  uning modellashtiriladigan  ob'ektga aynan mos kelishi  muhim 
aham iyatga  egadir.  Lekin  yagona  modelda  o'rganilayotgan  ob'ektning  ham m a 
tomonini  aks ettirish  m um kin  emas.  Bunda jarayonning eng xarakterli v a  eng  muhim 
belgilari  aks ettiriladi.
D em ak,  m odelning  haqiqiyligi  to'plangan  m a'lum otlar  hajmiga,  aniqlik 
darajasiga,  tadqiqotchining  malakasiga  va  m odellashtirish jarayoniga,  aniqlanadigan 
m asalaning 
xarakteriga 
bog'liqdir. 
Shuni 
ham 
unutm aslik 
kerakki,  ju d a  
soddalashtirilgan  m odel  qo'yilgan  talablarga  to 'la   ja v o b   berm aydi  va  aksincha, 
m urakkab m odel  esa uni  echish jarayoniga qiyinchiliklar tug'diradi.
1 .3 .E k o n o m etrik  m o d e lla sh tirish   b o sq ic h la ri.
E konom etrik m odellarni  tuzish bir qancha  bosqichlardan tashkil  topadi.  U lam i 
alohida k o 'rib  chiqaylik:
B irin ch i b o sq ic h . Iqtisodiy jarayon har tom onlam a nazariy,  sifat jihatdan tahlil 
qilinadi  va  uning  param etrlari,  ichki  va  tashqi  inform atsion  aloqalar,  ishlab  chiqarish 
resurslari, rejalashtirish davri kabi ko'rsatkichlar aniqlanadi.
Ik k in c h i  b osqich.  Bu  bosqichda  izlanayotgan  nom a'lum   o'zgaruvchilar  qaysi, 
qanday  m aqsadni  k o 'zd a  tutadi,  natija nim alarga olib  keladi  kabi  savollar aniqlangan 
bo'lishi  kerak.
U chinchi  bosqich.  M odellashtirilayotgan  jarayonning  iqtisodiy-m atem atik 
modeli  tenglam alari  va tengsizliklar tizimi shaklida ifodalanadi.
T o ’r tin c h i  bosqich.  Tuzilgan  iqtisodiy-m atem atik  m odelning  miqdoriy 
yechimini  aniqlaydigan usul tanlanadi.


Beshinchi  bosqich.  M asalani  yechish  uchun  kerakli  bo'lgan  barcha  iqtisodiy 
ma’lumotlar to'planadi.
O ltinchi  bosqich.  O lingan  m a'lum otlar  statistik  tahlil  qilinib,  EHM da 
tanlangan usul  va dasturdan  foydalanib, qo'yilgan m asala yechiladi.
Y ettinchi  bosqich.  O lingan  natijalar iqtisodiy tahlil  qilinadi  va optim al  variant 
tanlanadi.
Yuqorida  sanab  o 'tilg a n   bosqichlar  bir-biri  bilan  cham barchas  b og'liq  va  biri 
ikkinchisini to'ldirib, yagona maqsadni  am alga oshirish uchun xizm at qiladi.
Shuni  eslalib  o ’tish  kerakki,  m asalani  kom pyuterda  echish  uchun  standart 
dastur  bo'lishi  kerak,  agar  unday  dastur  bo'lm asa,  uni  ma'lum  algoritm lar  asosida 
tuzish zarur.
1 .4 .E k o n o m e trik ad a o p tim al  d a s tu rla s h   usulini q o 'lla sh
Har  bitta  ishlab  chiqarish  jarayonini  m atem atik  formulalar  bilan  ifodalash
mumkin.  Masalan,  bir  nechta  tarm oqlarda 

Download 3,53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   151




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish