T. N. Xojiyev 0 ‘zMUo'qituvchisi

partiya  yoki  blok  uchun  vakillik  organlarini  saylashda  ko‘pchilik
135

---

ovozlami va mandatlami olishga yordam beradi.
Proporsional  tizimning  ustun  tomonlari  to‘g‘risida  quyidagilami 
keltirish  mumkin:  uning  yordamida jamiyat  siyosiy  hayotidagi  siyosiy 
kuchlami joylashishining haqiqiy va aniq manzaralarini  ko'rish  mumkin. 
U 
fikrlar 
xilma-xilligi 
va 
ko'ppartiyaviylikning 
rivojlanishini, 
shuningdek,  davlat  bilan  fuqarolar  o'rtasidagi  uzviy  aloqadorlikni 
ta’minlab beradi.
Proporsional  tizimning  asosiy  kamchiliklari  esa  quyidagilardir: 
hukumatni  shakllantirishda murakkabliklar yuzaga keladi  (sababi:  biron- 
bir  ustunlik  qiladigan  partiyaning  yo‘qligi,  har  xil  maqsad  va 
muddaolardagi  partiyalaming  ko'ppartiyaviylik  asosidagi  koalistiyani 
tuzishga  majbur  bo‘lishi,  bu  esa  hukumat  beqarorligini  keltirib 
chiqarishi);  ovozlaming  aniq  nomzodlarga  emas,  balki  partiyalarga 
berilishi,  partiyalar  bilan 
deputatlar  o‘rtasidagi  aloqaning  sustligi; 
deputatlaming  o‘z  partiyalariga  ancha  bog'liq  bo'lib  qolishlari  (bu  kabi 
erkinlikning  chegaralanishi  parlamentda  qonunlar  va  muhim  hujjatlar 
qabul qilish jarayonlariga salbiy ta’sir ko'rsatishi mumkin).
XX  asming  ikkinchi  yarmiga  kelib  saylov  tizimi  o 'z   taraqqiyoti  va 
rivojlanish  yo'lida  katta jarayonlami  bosib  o'tib,  boy  tajribalar  to'pladi. 
Majoritar  va  proporsional  tizimlaming  yaxshi  tomonlari  bir-biri  bilan 
uyg'unlasha  boshladi.  Aralash  tizim  doirasida  m a’lum  bir  qism 
deputatlik  mandatlari  majoritar  tamoyillar  asosida  taqsimlanishi,  qolgan 
qism  mandatlar  esa  proporsional  tizim  asosida  taqsimlanishi  rusumga 
kirdi.  Saylov  tizimini  demokratlashtirish  va  takomillashtirishda  bu 
aralash  saylov  tizimi  siyosiy  barqarorlikka  erishish  yo'lidagi  eng 
samarali  y o'l  ekanligini  rivojlangan  mamlakatlar  tajribalari  isbotlab 
bermoqda.